বিবেক ভোট

১৯৬৯ চনৰ ৰাষ্ট্ৰপতি নিৰ্বাচনত ইন্দিৰা গান্ধীয়ে ‘বিবেক ভোট’ দিবলৈ আহ্বান জনাই দেশজুৰি খলকনি তুলিছিল৷ সেইবাৰ ৰাষ্ট্ৰপতি পদৰ বাবে কংগ্ৰেছৰ মনোনীত প্ৰাৰ্থী সঞ্জীৱা ৰেড্ডীৰ বিৰুদ্ধে ইন্দিৰা গান্ধীৰ মনোনীত প্ৰাৰ্থী আছিল ভি ভি গিৰী৷ ইন্দিৰা গান্ধীয়ে বিধায়ক আৰু সাংসদসকলক দলৰ কথা আওকাণ কৰিবলৈ আৰু নিজৰ বিবেকেৰে সিদ্ধান্ত ল’বলৈ অৰ্থাৎ তেওঁৰ প্ৰাৰ্থীক ভোট দিবলৈ আহ্বান জনাইছিল৷ সেইবাৰ ভি ভি গিৰী ৰাষ্ট্ৰপতিৰূপে নিৰ্বাচিত হৈছিল৷ ইন্দিৰা গান্ধীয়ে বিচৰাধৰণে ‘বিবেকৰ’ জয় হৈছিল আৰু কংগ্ৰেছত বিভাজন ঘটিছিল৷ বিবেক ভোট দিবলৈ ইন্দিৰা গান্ধীয়ে জনোৱা আহ্বানে এই কথা প্ৰমাণ কৰিছিল যে নিৰ্বাচনত আনকি ৰাষ্ট্ৰপতি নিৰ্বাচনতো কাক ভোট দিব, সেইটো এজন নাগৰিকৰ বা এজন সাংসদ আৰু বিধায়কৰ ব্যক্তিগত বিচাৰ-বিবেচনাৰে লোৱা নিজা সিদ্ধান্ত নহয়৷ এজন ব্যক্তি কোনটো লবী, ব্লক বা গোটৰ সদস্য, সেইটোৰ ওপৰত বহুপৰিমাণে নিৰ্ভৰ কৰে তেওঁ কাক ভোট দিব৷ গতিকে নিৰ্বাচনৰ ফলাফল এজন নাগৰিক, ভোটাৰ বা ব্যক্তিৰ নিজস্ব বিচাৰ-বিবেচনাৰে লোৱা সিদ্ধান্তৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ নকৰে, সেয়া নিৰ্ভৰ কৰে ভোটাৰসকল কোনটো গোটৰ অংশীদাৰ আৰু এটা নিৰ্দিষ্ট নিৰ্বাচনত কোনটো গোটত অধিক ভোটাৰ থূপ খাইছে তাৰ ওপৰত৷ দেশৰ সৰ্বোচ্ছ পদ ৰাষ্ট্ৰপতিক নিৰ্বাচন কৰোঁতে সাংসদ আৰু বিধায়কসকলে নিজৰ দলে যাক ভোট দিবলৈ কয় তাকেই ভোট দিয়ে৷ ইন্দিৰা গান্ধীৰ বিবেক ভোট আচলতে আছিল কংগ্ৰেছ দলৰ ভিতৰতে থকা ইন্দিৰা গান্ধী লবীক দিয়া ভোট৷ বিভিন্ন কাৰণত এজন ব্যক্তি একোটা গোট বা লবীৰ অংশীদাৰ হ’বলৈ বাধ্য হয় আৰু সেই গোটটোৰ সিদ্ধান্তৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে তেওঁ কাক ভোট দিব৷ গণতান্ত্ৰিক নিৰ্বাচন এটা একৰৈখিক, সৰলৰৈখিক আৰু একমাত্ৰিক কাৰবাৰ নহয়৷ বহু বিপৰীতমুখী, পৰস্পৰবিৰোধী আৰু পৰস্পৰ সম্পৰ্কহীন সমাহাৰেৰে ই এটা জটিল সামাজিক পৰিঘটনা৷ এই জটিলতা নুবুজাকৈ বা সেইবোৰক আওকাণ কৰি ‘ভাল’ মানুহক ভোট দিলে তেওঁলোকে ভাল চৰকাৰ গঠন কৰিব আৰু তেতিয়া দেশখনৰ ভাল হ’ব বুলি সহজ সিদ্ধান্ত কৰিব পাৰি, কিন্তু তেনেকৈ নিৰ্বাচনত জয়ী হ’ব নোৱাৰি৷ প্ৰশ্ন হ’ল– এজন ব্যক্তিয়ে যদি কোনো দল, গোট, জাক বা ব্লকৰ সদস্য হ’বলৈ ৰাজী নহয়, তেওঁ নিজৰ বিচাৰ-বিবেচনাৰে চলা এজন সচেতন নাগৰিকৰূপে নিজৰ অধিকাৰ সাব্যস্ত কৰিব বিচাৰে, তেতিয়া তেওঁৰ ভোটটোৰ সামগ্ৰিকভাৱে মূল্য কিমান? এই প্ৰশ্নৰ উত্তৰ বিচৰাৰ আগতে এই কথাও মনত ৰাখিব লাগিব যে গণতান্ত্ৰিক নিৰ্বাচনত সকলোৰে এটা মাত্ৰ ভোট আৰু সকলোৰে ভোটৰ মূল্য সমান৷ মহামূৰ্খ আৰু মহাপণ্ডিত দুয়োৰে ভোট শেষ বিচাৰত এটা সংখ্যা মাত্ৰ৷ তদুপৰি নিৰ্বাচনত জয়ী হ’বলৈ মুঠ ভোটাৰৰ ইমানখিনি পাবই লাগিব বুলিও কোনো নিয়ম নাই৷ এটা সমষ্টিত যদি আনে এটাও ভোট নাপায়, তেনেহ’লে এটা ভোট পোৱাজনেই জয়ী হ’ব৷ নিৰ্বাচন শেষ বিচাৰত ব্যক্তিৰ খেল নহয়, ই জাক, দল, গোট, লবী, ব্লকৰ খেল৷ সমূহৰ খেল৷ নিৰ্বাচন এটা সমূহীয়া কাৰবাৰ, য’ত ব্যক্তিৰ অস্তিত্ব সেইসমূহৰ সিদ্ধান্তত ঢাক খাই পৰে৷ এজন সচেতন, শিক্ষিত নাগৰিকে কি ভাবে তাক লৈ মূৰ ঘমাবলৈ নিৰ্বাচনৰ বতৰত দল বা প্ৰাৰ্থী কাৰো সময় নাথাকে৷ এজন এজনকৈ সচেতন নাগৰিকৰ ভোট গোটাবলৈ চেষ্টা কৰাটো অৰ্থহীন, পণ্ডশ্ৰম বুলি সকলো ৰাজনীতিকে জানে৷ গতিকে সেইসকলক টিভি, বাতৰিকাকত, ছ’চিয়েল মিডিয়াত ‘গভীৰ বিশে¡ষণ’ কৰিবলৈ এৰি দি সকলো ভোট থূপ খুৱাবলৈ বা থূপ খোৱা ভোট হাচিল কৰাত সৰ্বশক্তি নিয়োজিত কৰে৷ সেয়েহে ৰাজনীতিৰ পথাৰত নিৰ্বাচন এটা গভীৰ বৌদ্ধিক অনুশীলনৰ সলনি টুলুঙা তৰাং বিনোদনধৰ্মী প্ৰচাৰৰ এক আনন্দমেলাত পৰিণত হয়৷

১৯৬৯ চনৰ ৰাষ্ট্ৰপতি নিৰ্বাচনত ইন্দিৰা গান্ধীয়ে ‘বিবেক ভোট’ দিবলৈ আহ্বান জনাই দেশজুৰি খলকনি তুলিছিল৷ সেইবাৰ ৰাষ্ট্ৰপতি পদৰ বাবে কংগ্ৰেছৰ মনোনীত প্ৰাৰ্থী সঞ্জীৱা ৰেড্ডীৰ বিৰুদ্ধে ইন্দিৰা গান্ধীৰ মনোনীত প্ৰাৰ্থী আছিল ভি ভি গিৰী৷ ইন্দিৰা গান্ধীয়ে বিধায়ক আৰু সাংসদসকলক দলৰ কথা আওকাণ কৰিবলৈ আৰু নিজৰ বিবেকেৰে সিদ্ধান্ত ল’বলৈ অৰ্থাৎ তেওঁৰ প্ৰাৰ্থীক ভোট দিবলৈ আহ্বান জনাইছিল৷ সেইবাৰ ভি ভি গিৰী ৰাষ্ট্ৰপতিৰূপে নিৰ্বাচিত হৈছিল৷ ইন্দিৰা গান্ধীয়ে বিচৰাধৰণে ‘বিবেকৰ’ জয় হৈছিল আৰু কংগ্ৰেছত বিভাজন ঘটিছিল৷ বিবেক ভোট দিবলৈ ইন্দিৰা গান্ধীয়ে জনোৱা আহ্বানে এই কথা প্ৰমাণ কৰিছিল যে নিৰ্বাচনত আনকি ৰাষ্ট্ৰপতি নিৰ্বাচনতো কাক ভোট দিব, সেইটো এজন নাগৰিকৰ বা এজন সাংসদ আৰু বিধায়কৰ ব্যক্তিগত বিচাৰ-বিবেচনাৰে লোৱা নিজা সিদ্ধান্ত নহয়৷ এজন ব্যক্তি কোনটো লবী, ব্লক বা গোটৰ সদস্য, সেইটোৰ ওপৰত বহুপৰিমাণে নিৰ্ভৰ কৰে তেওঁ কাক ভোট দিব৷ গতিকে নিৰ্বাচনৰ ফলাফল এজন নাগৰিক, ভোটাৰ বা ব্যক্তিৰ নিজস্ব বিচাৰ-বিবেচনাৰে লোৱা সিদ্ধান্তৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ নকৰে, সেয়া নিৰ্ভৰ কৰে ভোটাৰসকল কোনটো গোটৰ অংশীদাৰ আৰু এটা নিৰ্দিষ্ট নিৰ্বাচনত কোনটো গোটত অধিক ভোটাৰ থূপ খাইছে তাৰ ওপৰত৷ দেশৰ সৰ্বোচ্ছ পদ ৰাষ্ট্ৰপতিক নিৰ্বাচন কৰোঁতে সাংসদ আৰু বিধায়কসকলে নিজৰ দলে যাক ভোট দিবলৈ কয় তাকেই ভোট দিয়ে৷ ইন্দিৰা গান্ধীৰ বিবেক ভোট আচলতে আছিল কংগ্ৰেছ দলৰ ভিতৰতে থকা ইন্দিৰা গান্ধী লবীক দিয়া ভোট৷ 

বিভিন্ন কাৰণত এজন ব্যক্তি একোটা গোট বা লবীৰ অংশীদাৰ হ’বলৈ বাধ্য হয় আৰু সেই গোটটোৰ সিদ্ধান্তৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে তেওঁ কাক ভোট দিব৷ গণতান্ত্ৰিক নিৰ্বাচন এটা একৰৈখিক, সৰলৰৈখিক আৰু একমাত্ৰিক কাৰবাৰ নহয়৷ বহু বিপৰীতমুখী, পৰস্পৰবিৰোধী আৰু পৰস্পৰ সম্পৰ্কহীন সমাহাৰেৰে ই এটা জটিল সামাজিক পৰিঘটনা৷ এই জটিলতা নুবুজাকৈ বা সেইবোৰক আওকাণ কৰি ‘ভাল’ মানুহক ভোট দিলে তেওঁলোকে ভাল চৰকাৰ গঠন কৰিব আৰু তেতিয়া দেশখনৰ ভাল হ’ব বুলি সহজ সিদ্ধান্ত কৰিব পাৰি, কিন্তু তেনেকৈ নিৰ্বাচনত জয়ী হ’ব নোৱাৰি৷

প্ৰশ্ন হ’ল– এজন ব্যক্তিয়ে যদি কোনো দল, গোট, জাক বা ব্লকৰ সদস্য হ’বলৈ ৰাজী নহয়, তেওঁ নিজৰ বিচাৰ-বিবেচনাৰে চলা এজন সচেতন নাগৰিকৰূপে নিজৰ অধিকাৰ সাব্যস্ত কৰিব বিচাৰে, তেতিয়া তেওঁৰ ভোটটোৰ সামগ্ৰিকভাৱে মূল্য কিমান? এই প্ৰশ্নৰ উত্তৰ বিচৰাৰ আগতে এই কথাও মনত ৰাখিব লাগিব যে গণতান্ত্ৰিক নিৰ্বাচনত সকলোৰে এটা মাত্ৰ ভোট আৰু সকলোৰে ভোটৰ মূল্য সমান৷ মহামূৰ্খ আৰু মহাপণ্ডিত দুয়োৰে ভোট শেষ বিচাৰত এটা সংখ্যা মাত্ৰ৷ তদুপৰি নিৰ্বাচনত জয়ী হ’বলৈ মুঠ ভোটাৰৰ ইমানখিনি পাবই লাগিব বুলিও কোনো নিয়ম নাই৷ এটা সমষ্টিত যদি আনে এটাও ভোট নাপায়, তেনেহ’লে এটা ভোট পোৱাজনেই জয়ী হ’ব৷ নিৰ্বাচন শেষ বিচাৰত ব্যক্তিৰ খেল নহয়, ই জাক, দল, গোট, লবী, ব্লকৰ খেল৷ সমূহৰ খেল৷ নিৰ্বাচন এটা সমূহীয়া কাৰবাৰ, য’ত ব্যক্তিৰ অস্তিত্ব সেইসমূহৰ সিদ্ধান্তত ঢাক খাই পৰে৷ এজন সচেতন, শিক্ষিত নাগৰিকে কি ভাবে তাক লৈ মূৰ ঘমাবলৈ নিৰ্বাচনৰ বতৰত দল বা প্ৰাৰ্থী কাৰো সময় নাথাকে৷ এজন এজনকৈ সচেতন নাগৰিকৰ ভোট গোটাবলৈ চেষ্টা কৰাটো অৰ্থহীন, পণ্ডশ্ৰম বুলি সকলো ৰাজনীতিকে জানে৷ গতিকে সেইসকলক টিভি, বাতৰিকাকত, ছ’চিয়েল মিডিয়াত ‘গভীৰ বিশ্লেষণ’ কৰিবলৈ এৰি দি সকলো ভোট থূপ খুৱাবলৈ বা থূপ খোৱা ভোট হাচিল কৰাত সৰ্বশক্তি নিয়োজিত কৰে৷ সেয়েহে ৰাজনীতিৰ পথাৰত নিৰ্বাচন এটা গভীৰ বৌদ্ধিক অনুশীলনৰ সলনি টুলুঙা তৰাং বিনোদনধৰ্মী প্ৰচাৰৰ এক আনন্দমেলাত পৰিণত হয়৷