ভাৰতভূমিত জনসংস্কৃতিৰ প্ৰতিচ্ছায়া

বৈদিক যুগত ভাৰত উপ-মহাদেশৰ উত্তৰত আৰ্য, দক্ষিণত দ্ৰাবিড় [পৰাজয়ৰ  পাছত] মধ্য অংশত কোল, মুণ্ডা, চাওতাল, কিষাণ, চাওৰা, হাজাম, গোৱালা, ভূমিজ, টেলেংগা, গঞ্জু, ওৰাং আদি আৰু উত্তৰৰ মাজে মাজে তিব্বতী-মংগোলীয় আৰু উত্তৰ-পূবত মংগোলীয় অমংগোলীয়সকল আছিল অধিবাসী৷ 

বৈদিক যুগৰ পাছতে উপ-মহাদেশৰ নিজ নিজ এলেকাত যোগ্য বাহুবলী ৰজাসকলে একাদিক্ৰমে খ্ৰীঃ পূঃ ৫৪৪-৪৯২ লৈ  বিম্বিসাৰ, খ্ৰীঃ পূঃ ৪৯২-৪৬০লৈ অজাতশত্ৰু, খ্ৰীঃ পূঃ ৪৬০-৪৪৪লৈ উজ্জইন, খ্ৰীঃ পূঃ ৪৪৪-৩২৬লৈ শিশুনাগ আৰু অকায়স্থ নন্দ ৰাজবংশ ফৈদে সম্ৰাজ্য চলাইছিল৷ খ্ৰীঃ পূঃ ৩২৭ত মেচিদনীয়াৰ গ্ৰীক সম্ৰাট আলেকজেণ্ডাৰে মহাৰজা পুৰুক পৰাস্ত কৰি [পঞ্জাব] এফালৰ পৰা দখল কৰিছিল৷ তেওঁলোকে আনহে নালাগে ভাবুকি দি অতি ভিতৰুৱা অঞ্চলতো প্ৰভাৱ বিস্তাৰ কৰিছিল৷ মূলতঃ এইদৰে গ্ৰীকসকলৰ প্ৰৱেশ ঘটি পূৰ্বে বসতি স্থাপন কৰা স্থানীয় আৰ্য, অনাৰ্য, দ্ৰাবিড়, মংগোলীয়ান আদি সমাজৰ লগত সামগ্ৰী বিনিময়ৰ লগতে সাংস্কৃতিক বিনিময় ঘটি ভাৰতীয় সংস্কৃতিত অন্য এক বিৱৰ্তন ঘটিবলৈ ধৰিলে৷ ইয়াৰ গুৰিতে আছিল ত্ৰিছজনকৈ গ্ৰীক মুৰব্বী ভাৰত ভূ-খণ্ডত প্ৰশাসন চলোৱাৰ বাবে৷ ঠিক সেইদৰে খ্ৰীঃ পূঃ ৩২২-২৩২লৈ মৌৰ্য সাম্ৰাজ্যৰ বিন্দুসাৰ, অশোকৰ পাছত ইন্দু-গ্ৰীক প্ৰসিদ্ধ প্ৰশাসক মেনান্দা বা মিলিন্দাই খ্ৰীঃ পূঃ ১৬৫-১৪৫লৈ আৰু শাকাসকলে খ্ৰীঃ পূঃ ৫৭লৈ শাসন চলায়৷ সেয়া আছিল সংক্ষেপে খ্ৰীষ্টপূৰ্বৰ অৱস্থা৷

পাছৰ কালছোৱাত ছেইণ্ট থমাছে ১৯-৪৫ খ্ৰীষ্টাব্দলৈ খ্ৰীষ্টিয়ান ধৰ্ম প্ৰচাৰৰ বাবে ভাৰতত থিতাপি লয়৷ যুগ বাগৰি গৈ থাকিল৷ প্ৰসংগৰ খাতিৰত সংক্ষেপতে আৰু কিছু উল্লেখৰ প্ৰয়োজন আহি পৰিছে৷ ভাৰতৰ পশ্চিম উপকূলত একাদিক্ৰমে আৰবীয় ইছলামিকসকলৰো  আগমন ঘটে৷ পৰৱৰ্তী কালত আৰবীয়সকলে মহানগৰসমূহ একাদিক্ৰমে দখল কৰি নিয়ন্ত্ৰণত ৰাখিবলৈ ধৰে আৰু গ্ৰামাঞ্চলবোৰ হিন্দু ৰাজ্যৰ পৰাজিত ৰজা দাহাৰৰ পুত্ৰ ‘হোলিচাহ’ক নিয়ন্ত্ৰণ কৰিবলৈ দিয়ে৷ সৰ্বশেষত গ্ৰামাঞ্চলো নিজৰ দখললৈ নিয়ে৷ পঞ্জাব, ৰাজস্থান, গুজৰাটৰ বহু অংশ [সেই কালত  ভাৰত আৰু পাকিস্তানত দুয়ো দেশতে   অৱস্থিত]  নৱম  শতিকালৈকে আৰবীয় ইছলামৰ প্ৰভুত্বত সোমাই পৰে৷ তেওঁলোকৰ স্বভাৱগত জলদস্যু আৰু ব্যৱসায়ীক চৰিত্ৰৰে সংস্কৃতিতো কম-বেছি পৰিমাণে প্ৰভাৱ পেলাইছিল বুলি পণ্ডিতসকলৰ উদ্ধৃতিৰ পৰা উমান পোৱা যায়৷ সমসাময়িকভাৱে ৭১২ খ্ৰীষ্টাব্দত মহম্মদ বিন-কাছিমে হিন্দৰ  ৰজাক [বৰ্তমান পাকিস্তান] পৰাজয় কৰি  ৰাজধানী ‘আল’ৰ স্বত্বাধিকাৰী হয়৷ ১১ শতিকাত ঘজনীসকলে থানেশ্বৰ, মথুৰা, কনৌজ, গোৱালিয়ৰ আৰু সোমনাথলৈকে দখল কৰি ১২ শতিকাত মহম্মদ ঘোৰীয়ে দিল্লী দখল কৰে৷ ইয়াৰ পাছত তুৰ্কীসকলে আজমীৰ, কোলী [আলিগড়], মিৰাট, আনহিৱাৰা [পাটনা] আৰু বাৰানশীলৈকে দখল কৰে৷ ইফালে মহম্মদ-বীন বখতিয়াৰ খিলিজীয়ে বংগলৈকে পতাকা উৰুৱালে৷ ১২০৬ খ্ৰীষ্টাব্দত  কুতুবুদ্দিন আইবাকে দিল্লীৰ চুলতান ঘোষণা কৰিলে৷ একেৰাহে  মোগল বা ইছলামে প্ৰায় ১০০ বছৰ চুলতান হৈ দিল্লী অধীনস্থ সকলো প্ৰান্তত প্ৰশাসন চলালে৷ আকৌ ১৩৯৮ খ্ৰীষ্টাব্দত চৈয়দ আনোৱাৰ টাইমুৰে ভাৰতত খোজ পেলালে৷ টাইমুৰে আৰবমূলীয় কাদেৰ খানৰ হাতত চৈয়দ ৰাজত্বৰ ভাৰ গতাই ভাৰত এৰি গুচি যায়৷ কাদেৰ খানেই চৈয়দ ৰাজত্বৰ প্ৰথম আৰু শেষৰজন শাসক আছিল৷ তেতিয়াৰ পৰাই এটা দীঘলীয়া পৰিক্ৰমাৰে ১৫২৬ খ্ৰীষ্টাব্দৰ ইব্ৰাহিম লোডীলৈকে মুছলমানৰ হাতত ভাৰত ভূ-খণ্ডৰ শাসনতন্ত্ৰৰ অধিকাৰী হৈ থাকে অৰ্থাৎ বাবৰ, হুমায়ুন, আকবৰ, জাহাংগীৰ, ছাজাহান, ঔৰংজেৱ আদিৰে৷ সেইদৰেই মুছিলম ইতিহাসৰ সূচনা হয়৷ ক্ৰমে পূৰ্বপদাধিকাৰী আৰ্য, অনাৰ্য, দ্ৰাবিড়, মংগোলীয়সকলৰ দৰেই মুছলমান, তুৰ্কী, আফগানী, মোগল আৰু অন্যান্যই এই ঠাই উপযুক্ত বুলি বসতি কৰিবলৈ ধৰে৷ সেই সময়তে সমাজ সংস্কাৰৰ শিক্ষাৰে গুৰু নানক আৰু সীমাৰ বাহিৰত পূব দিশত শ্ৰীমন্ত  শংকৰ গুৰুৰ আৱিৰ্ভাৱ হয়৷ উল্লেখনীয় যে সেই সময়ত ভাৰতভূমিৰ নিষ্পেষিত জনতাৰ ধৰ্মান্তৰিত কিছু অংশক  নতুনকৈ আগমন হোৱা খ্ৰীষ্টিয়ান, মুছলমান বুলিব নোৱাৰি৷ হিন্দু, তুৰ্কী, মোগল [মংগোলিয়াৰ মুছলমান], খ্ৰীষ্টিয়ান,  আফগানী, আৰবী আদিৰে সংমিশ্ৰিত সংস্কৃতি গঢ় লৈ থকা সময়তে পশ্চিমৰ ইণ্ডো-খ্ৰীষ্টিয়ানৰ গিৰ্জা সংক্ৰান্তীয় সংস্কৃতিৰো কিছু প্ৰভাৱ পৰিল৷ সেইদৰে সমাজ-সংস্কৃতিৰ সংমিশ্ৰণেৰে গোটেই ভাৰততে সংমিশ্ৰিত ইতিহাস আৰু সংস্কৃতিৰ এটা গতি ৰচনা  হয়৷

১৪৯৮ খ্ৰীষ্টাব্দত পৰ্তুগীজ নাবিক ভাস্কো-দা-গামাই ভাৰতৰ পশ্চিম উপকূল কালিকটত বাণিজ্য জাহাজ বান্ধিলেহি৷ পৰ্তুগীজসকলে বাণিজ্যৰ প্ৰতিহে বেছি গুৰুত্ব দি গোটেই উপকূলতে ঘাটি পাতিছিল৷ ইয়াৰ ভিতৰত আছিল গোৱা, দমন, ডিউ, বোম্বাই [মুম্বাই], মাদ্ৰাজ [চেন্নাই], হুগলী [বেংগল]৷ তেওঁলোকৰ পৰামৰ্শদাতাই বিষয়া-কৰ্মচাৰীক ভাৰতীয় যুৱতী বিয়া কৰাবলৈ পৰামৰ্শ  দিছিল, যাতে পৰ্তুগীজসকলৰ শক্তি বৃদ্ধিৰ লগতে ভাৰতীয় বাসিন্দা বুলি বিশ্বাস আনিব পাৰে৷ পিছে তেওঁলোকৰ ধৰ্মীয় অসহিষ্ণুতা আৰু আভ্যন্তৰীণ কন্দলৰ বাবে কম সময়তে বাণিজ্য সামৰিবলগীয়া হ’ল৷ ইয়াৰ পাছতে প্ৰভুত্ব বিস্তাৰ কৰিলে ‘ডাচ্ছ’সকলে৷ পৰ্তুগীজৰ বাণিজ্যৰ ঠাইবোৰত ডাচ্ছসকলে বাণিজ্য আৰম্ভ কৰি সেইদৰে গুজৰাট, উত্তৰ প্ৰদেশ, বিহাৰ আৰু বেংগললৈকে ব্যৱসায়ীক সম্প্ৰসাৰণেৰে নিজৰ দখললৈ নিলে৷ ডাচ্ছসকলৰ আলমতেই ১৬২৩ খ্ৰীষ্টাব্দত ইংৰাজসকলে ভাৰতত ব্যৱসায়ৰ গাঢ়ত্ব বঢ়াবলৈ ধৰিলে৷ বিভিন্ন মহানগৰৰ আশে-পাশে উদ্যোগ স্থাপন কৰি ব্যৱসায়ৰ গতি বঢ়ায় আৰু সমান্তৰালকৈ ভাৰতৰ মূল্যৱান সামগ্ৰী ইংলেণ্ডলৈ নিয়া কাৰ্য অব্যাহত ৰাখে৷ ধন আৰু নতুন নতুন সামগ্ৰী দেখুৱাই সৰু সৰু ৰাজ্যবোৰৰ অভ্যন্তৰৰ প্ৰভাৱশালী ব্যক্তিক প্ৰলোভনৰ জৰিয়তে সকলো ৰজাক নিশকতীয়া কৰি ১৮৫৮ খ্ৰীঃত সমগ্ৰ ভাৰতৰ গৰাকী হৈ পৰিল ইংৰাজ৷ শোষণ ক্ৰমে বঢ়াই বঢ়াই ভাৰতীয়ক গোলামৰ দৰে ব্যৱহাৰ কৰিবলৈ ধৰিলে৷ ভাৰতীয় মনৰ ক্ষুব্ধতাৰ বহিঃপ্ৰকাশ ঘটিবলৈ ধৰিলে৷ যেতিয়া একত্ৰিত হৈ বাপুজীৰ নেতৃত্বত স্বাধীনতাৰ আন্দোলনে মূৰ দাঙি উঠিল, তেতিয়া ব্যৱসায়ৰ  লগতে  প্ৰশাসন চলোৱাৰ বাবে হ’ব পৰা অসুবিধাবোৰ দূৰ কৰাৰ উপায় হিচাপে ‘ডিভাইড এণ্ড ৰুল’ পদ্ধতি প্ৰয়োগ কৰিলে৷ তলতীয়া সৰু সৰু ৰাজ্যৰ ৰজা আৰু নবাবসকলক ততাতৈয়কৈ বিশেষ একো নকৰি আছুতীয়াকৈ নিজৰ ধৰণে ৰাজকাৰ্য আৰু জমিদাৰী চলাবলৈ দি আলেখলেখ  চাই আভ্যন্তৰীণ কন্দল লগাই আকৌ নিজৰ আয়ত্তলৈ আনিলে৷ অদূৰদৰ্শী, অৰ্ধশিক্ষিত, অশিক্ষিতসকলে পশ্চিমীয়া আচবাব, চাল-চলনত  অত্যুৎসাহী হৈ  ইংৰাজৰ সমনীয়া যেন হ’বলৈ এচামে মন মেলিলে৷ তাৰে আলমত ৰাজতন্ত্ৰ বা জমিদাৰৰ লগত জড়িতচামৰ মনত ধৰ্মীয় অসহিষ্ণুতাৰ বাতাৱৰণ সৃষ্টি কৰাৰ উদ্দেশ্যে হিন্দু-মুছলমানৰ মাজত ধৰ্মীয় আৱেগ বঢ়াই বিবেক দংশনৰ বাতাৱৰণ বিয়পাব পৰা গুপ্ত পৰামৰ্শ দিবলৈ ধৰিলে৷ ক’ত হিন্দু বেছি, ক’ত মুছলমান বেছি হিচাপবোৰৰ ‘চেনছাছ’ কৰি দেখুওৱা হ’ল৷ পৰিকল্পনা মতেই কাম আৰম্ভ৷ ভয়ানক কটা-মৰা কৰোৱাই লাখ লাখ মুছলমান আৰু হিন্দু নিধন কৰোৱাই সফল হোৱা বুলি ভাবিবলৈ ধৰোঁতেই  নোৱাখালিত আহি অহিংস আন্দোলনৰ ধৰণী বাপুজীয়ে হাটযোৰ কৰি আঁঠু লৈ শান্ত কৰিলত তেওঁলোকৰ পৰিকল্পনা ছাৰখাৰ হ’ল৷ যিদৰে হিন্দুৰ দেৱ-দেৱীৰ পূজা-অৰ্চনাৰ উদ্দেশ্য মানৱ কল্যাণৰ বাবে, ঠিক একেদৰেই ইছলামৰ নামাজ মানৱ কল্যাণৰ বাবে৷ তেতিয়াহ’লে নামাজৰ পাছত বা পূজা-অৰ্চনাৰ পাছত ভিন্নধৰণৰ ষড়যন্ত্ৰৰে কিয় শান্তিৰে জীৱন যাপন কৰা জনতাৰ মাজত অশান্তি বিয়পাবলৈ ধৰ্মৰ ৰাজনীতি কৰা হৈছে৷ এই প্ৰশ্ন আমাৰ দৰে সাধাৰণ জনতাৰ৷ উপ-মহাদেশখনত  ইংৰাজে আভ্যন্তৰীণ কন্দল আৰু ধৰ্মীয় অসহিষ্ণুতা সৃষ্টিকে ধৰি বিভিন্ন পন্থাৰে ব্যৱসায়হে চলাইছিল৷ প্ৰায় দুশ বছৰ ব্যৱসায়ৰ লগতে শাসন কৰিব পাৰিছিল সৰু সৰু ৰজা, জমিদাৰৰ অধীনৰ  অধিকাংশ জাতিসত্তাবিহীন অশিক্ষিত আৰু অদূৰদৰ্শী জনতাৰ বাবে৷ সেই সময়ত কৰ’না মহামাৰী নাছিল যদিও  এছ অ’ পি  আছিল আজিৰ দৰেই৷ স্বাধীনতা আন্দোলনৰ বাবে উন্নত ইংৰাজ জাতিয়ে হাজাৰ হাজাৰ লোকক গুলিয়াই, ফাঁচি দি হত্যা কৰিলে যদিও স্থায়িত্ব নাপালে৷ সংস্কৃতি আৰু জনগাঁথনি এটা আনটোৰ পৰিপূৰক৷ জনগাঁথনিৰ সম্প্ৰীতি উন্নয়নৰ সহচৰ ৷ প্ৰকৃততে ভাৰতপ্ৰীতিৰ অনুৰাগ জগাব পৰা জনসংস্কৃতিৰ প্ৰতিচ্ছায়া৷ এশ তেত্ৰিছ কোটিৰ বিশুদ্ধতা বিচৰাটো মৃগতৃষ্ণা মাথোন৷