ডিজিটেল বিভাজন

... দেশত দশম আৰু দ্বাদশ শ্ৰেণীৰ চূড়ান্ত পৰীক্ষাসমূহ আন বছৰবোৰৰ দৰেই সময়মতে অনুষ্ঠিত কৰাৰ বাবে ইতিমধ্যে তৎপৰতা আৰম্ভ হৈছে৷ মহাবিদ্যালয়, বিশ্ববিদ্যালয়ৰ কিছু পৰীক্ষা ইতিমধ্যে অনুষ্ঠিত হৈছে আৰু আনবোৰো অনুষ্ঠিত হ’ব অনলাইন ক্লাছৰ ওপৰত ভিত্তি কৰিয়েই, য’ত বহু শিক্ষাৰ্থী এইবোৰ ক্লাছৰ সুফলৰ পৰা বঞ্চিত হৈ আছে৷ তদুপৰি পাঠ্যক্ৰম হ্ৰাস কৰি অনলাইন ক্লাছৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি সময়মতে পৰীক্ষাত বহিলেও ইয়াৰ বিৰূপ প্ৰভাৱ শিক্ষাৰ্থীৰ ওপৰত পৰাটো নিশ্চিত  ...

প্ৰায় এবছৰ ধৰি সমগ্ৰ বিশ্বকে বিপন্ন কৰি ৰখা ক’ভিড-১৯ অতিমাৰীয়ে মানুহৰ জীৱন স্পৃহা কিদৰে নিঃশেষ কৰি পেলাইছে, তাৰ শেহতীয়া উদাহৰণ দুই নৱেম্বৰত গোসাঁইগাঁৱৰ নিৰ্মল পাল, পত্নী মল্লিকা আৰু তেওঁলোকৰ তিনি জীয়ৰী পূজা, নেহা আৰু স্নেহাৰ আত্মহত্যাৰ ঘটনা৷ লকডাউনত সৰ্বস্বান্ত হৈ পৰিশোধ কৰিব নোৱৰা পৰিমাণত ঋণ লৈ দিশহাৰা হৈ পৰা পৰিয়ালটোৱে কিমান হতাশা আৰু অসহায়তাত ভুগি এই চৰম সিদ্ধান্ত ল’লে, সেয়া বুজি পাবলৈ কাৰো অসুবিধা হোৱা নাই৷ সন্দেহ নাই, তিনি সন্তানক মৃত্যুৰ মুখলৈ আগবঢ়াই দিয়াৰ পূৰ্বে আন যিকোনো পথৰ সন্ধান কৰিছিল পাল দম্পতীয়ে৷ চূড়ান্ত পদক্ষেপটো লোৱাৰ পূৰ্বে নিশ্চয় ভিতৰি ভিতৰি বহুবাৰ মৰিছে পৰিয়ালটো৷ এনেদৰে একেটা পৰিয়ালৰ পাঁচজনকৈ দুৰ্ভগীয়াই জীৱনৰ জটিলতাৰ সন্মুখত নতি স্বীকাৰ কৰাটো সামগ্ৰিকভাৱে আমাৰ সমাজখনৰ বাবেও চৰম ব্যৰ্থতা৷

তাৎপৰ্যপূৰ্ণভাৱে সেই একেটা তাৰিখতে আৰ্থিক বিপৰ্যয়ৰ ওচৰত হাৰ মানিছিল তেলেংগানাৰ এগৰাকী অতি মেধাৱী ছাত্ৰী ঊনেছ বছৰীয়া ঐশ্বৰ্যা ৰেড্ডীয়েও৷ দিল্লী বিশ্ববিদ্যালয়ৰ অধীনস্থ লেডী শ্ৰীৰাম মহিলা মহাবিদ্যালয়ত গণিতত সন্মানসহ স্নাতক দ্বিতীয় বৰ্ষত পঢ়ি থকা এই ছোৱালীজনীয়ে নিজৰ ঘৰতে বাছি লৈছিল আত্মহননৰ পথ৷ আত্মহত্যাৰ টোকাটোত ঐশ্বৰ্যাই লিখি গৈছে– ‘মোৰ বাবে মোৰ পৰিয়ালৰ বহুত আৰ্থিক সমস্যা হৈছে৷ মোৰ শিক্ষা এটা বোজা৷ মই যদি পঢ়িব নোৱাৰোঁ, তেন্তে জীয়াই থাকিবও নোৱাৰোঁ৷ এই বিষয়ে মই বহুত ভাবিলোঁ৷ আত্মহত্যাই মোৰ বাবে একমাত্ৰ পথ৷’ পৰিয়ালৰ লোকে সংবাদ মাধ্যমক জনোৱা মতে ছোৱালীজনীক লেপটপ এটা কিনি দিয়াৰ সামৰ্থ্য তেওঁলোকৰ নাছিল৷ আনহাতে, ম’বাইল ফোনত অনলাইন ক্লাছ কৰিবলৈ তাই অসুবিধা পাইছিল৷ ঐশ্বৰ্যাৰ দেউতাক জি শ্ৰীনিৱাস ৰেড্ডী এজন মটৰচাইকেল মেকানিক৷ অক্টোবৰত তাই লেপটপ এটা খুজিছিল৷ পুৰণি লেপটপ এটা হ’লেও হ’ব বুলি দেউতাকক তাই জনাইছিল৷ কিন্তু ছেকেণ্ডহেণ্ড লেপটপ এটা কিনিবৰ জোখাৰেও টকা নাছিল তেওঁৰ হাতত৷ ইপিনে, অক্টোবৰৰ পৰা মহাবিদ্যালয়ৰ হোষ্টেল এৰি ভাৰাঘৰ বিচাৰিবলৈ তাই বাধ্য হৈছিল, কাৰণ তাইৰ কলেজখনত কেৱল প্ৰথম বৰ্ষৰ বাবেহে হোষ্টেলৰ ব্যৱস্থা আছে৷ সেই ব্যৱস্থাটোকে কৰিবলৈ দিল্লীলৈ যোৱাৰ টিকট কিনিবলৈও আনকি তাইৰ হাতত টকা নাছিল৷ ইতিমধ্যে পৰিয়ালটোৱে তাইৰ পঢ়াৰ খৰচ যোগাবলৈ থকা ঘৰটোও বন্ধকত থৈছে, দুপদমান গহণা বেচিছে আৰু ঐশ্বৰ্যাৰ ভনীয়েকে পঢ়া আধৰুৱাকৈ সামৰিছে৷ এই সমগ্ৰ পৰিস্থিতিত তেলেংগানা ব’ৰ্ডৰ দ্বাদশ শ্ৰেণীৰ পৰীক্ষাত ৯৮.৫ শতাংশ নম্বৰেৰে দ্বিতীয় স্থান লাভ কৰা ছোৱালীজনী ইমান হতাশ হৈ পৰিল যে শেষত তাই আত্মহননৰ পথটোকে সহজ বুলি ভাবিলে৷

লেডী শ্ৰীৰাম কলেজৰ ছাত্ৰী একতা সভাই কিছুদিন আগেয়ে ক’ভিডসৃষ্ট পৰিস্থিতি সন্দৰ্ভত চলোৱা এক সমীক্ষাত ঐশ্বৰ্যাই নিজেও ভাগ লৈছিল৷ সমীক্ষাটোলৈ সঁহাৰি জনোৱা ১,৪০০ ছাত্ৰীৰ ভিতৰত ২৭.৫ শতাংশ ছাত্ৰীৰ নিজাকৈ লেপটপ নাছিল আৰু ৩৯.৪ শতাংশ ছাত্ৰীৰ ভাল ইণ্টাৰনেট সংযোগ নাছিল৷ ঐশ্বৰ্যাকে ধৰি মুঠ ৯৫.৫ শতাংশ ছাত্ৰীয়ে জনাইছিল যে অনলাইন ক্লাছে তেওঁলোকৰ মানসিক আৰু শাৰীৰিক স্বাস্থ্যত বিৰূপ প্ৰভাৱ পেলাইছে৷ ঐশ্বৰ্যাই জনাইছিল– প্ৰতিদিনে পাঁচৰ পৰা আঠঘণ্টা অনলাইন ক্লাছ হয়, কিন্তু লেপটপ-ইণ্টাৰনেটৰ অসুবিধাৰ বাবে তাৰে তিনিঘণ্টাতকৈও কম সময়হে তাই ক্লাছৰ সুবিধা ল’ব পাৰে৷ ভাৰত চৰকাৰে দুখীয়া মেধাৱী শিক্ষাৰ্থীৰ বাবে আগবঢ়োৱা ‘ইন্সপায়াৰ’ বৃত্তিৰ বাবেও ঐশ্বৰ্যা নিৰ্বাচিত হৈছিল৷ কিন্তু মাৰ্চত পাবলগীয়া বৃত্তিৰ ধন অক্টোবৰপৰ্যন্ত তাইৰ হাতত পৰা নাছিল৷

ইতিমধ্যে দিল্লী বিশ্ববিদ্যালয় আৰু আম্বেদকাৰ বিশ্ববিদ্যালয়ৰ শিক্ষাৰ্থীসকলে এই অনলাইন ক্লাছে এচাম শিক্ষাৰ্থীৰ ক্ষেত্ৰত সৃষ্টি কৰা সমস্যা আৰু ঐশ্বৰ্যাৰ ক্ষেত্ৰত, বিশেষকৈ ছাত্ৰী নিৱাসৰ সুবিধা সন্দৰ্ভত কলেজ কতৃৰ্পক্ষই যথোচিত ব্যৱস্থা নোলোৱা বুলি প্ৰতিবাদ সাব্যস্ত কৰিছে৷ এই কৰুণ ঘটনাটোৱে কাৰ্যতঃ সমগ্ৰ দেশকে ব্যথিত কৰিছে৷ কিন্তু এনে ঘটনাৰ পুনৰাবৃত্তি নঘটিবলৈ এই মুহূৰ্তত কি কৰা উচিত, তাৰো ব্যাপক চৰ্চা হোৱা প্ৰয়োজন৷ আৰ্থিকভাৱে দুৰ্বল কিন্তু মেধাৰ দৌৰত আগবঢ়া শিক্ষাৰ্থীক সকাহ দিবলৈ চৰকাৰে আগবঢ়োৱা বৃত্তিৰ ধন কাৰ দোষত সময়মতে শিক্ষাৰ্থীৰ হাতত নপৰে, তাৰো বিচাৰ হোৱা উচিত৷

ইয়াৰ পূৰ্বে ২২ অক্টোবৰত গোৱাৰ ছাট্টাৰি তালুকাৰ পাল গাঁৱৰ এটা পৰিয়ালত ঘটিছিল আন এক হৃদয়বিদাৰক ঘটনা৷ ক’ভিড পৰিস্থিতিয়ে অনলাইন ক্লাছ কৰিবলৈ বাধ্য কৰোৱা অৱস্থাত ম’বাইল ফোন এটা যোগাৰ কৰিব নোৱাৰি আত্মঘাতী হোৱা দেশৰ দুৰ্ভগীয়া শিক্ষাৰ্থীসকলৰ তালিকাত যোগ হৈছিল আন এটা ষোল্ল বছৰীয়া কিশোৰৰ নাম৷ ল’ৰাজনৰ দেউতাকে প্ৰাইভেট বাছ চলায় দৈনিক সাতশ টকা মজুৰিত৷ দীঘলীয়া লকডাউনত বাছ বন্ধ হৈ আছিল, গতিকে উপাৰ্জনো বন্ধ৷ জুলাইৰ পৰা তেওঁ কামলৈ যাব পাৰিছে যদিও দিনমজুৰি পাঁচশ টকালৈ নামি আহিছে৷ সেয়াও সদায় নাপায়৷ মাক গৃহিণীসকলৰ বাবে থকা ৰাজ্য চৰকাৰৰ ‘গৃহ আধাৰ’ আঁচনিৰ হিতাধিকাৰী৷ কিন্তু লকডাউন আৰম্ভ হোৱাৰ পৰা তেৱোঁ কোনো পা-পইচা পোৱা নাই৷ মাজতে গণেশ চতুৰ্থীৰ সময়ত মাত্ৰ পোন্ধৰশ টকা পাইছিল৷

স্থানীয় চৰকাৰী স্কুলৰ দশম শ্ৰেণীত পঢ়ি থকা ল’ৰাজনে অনলাইন ক্লাছৰ বাবে ব্যৱহাৰ কৰি থকা ম’বাইল ফোনটোৰ স্ক্ৰীনখন ভাগিল ১৫ অক্টোবৰতে৷ কিন্তু সি লগে লগে কথাটো ঘৰত নকৈ কিছুদিন তেনেকৈয়ে চলি থাকিল৷ দুদিনমান পাছত মাকক কওঁতে মাকে কেইদিনমান ৰ’ব লাগিব বুলি ক’লে৷ সেই কথাৰ পৰা মাকৰ লগত ওখনা-ওখনি লাগি থাকোঁতেই দেউতাক কামৰ পৰা ঘৰ সোমাল৷ এইবাৰ দেউতাকৰ লগতো ল’ৰাজনৰ এখুন্দা লাগিল৷ অতীষ্ঠ হৈ দেউতাকে চোঁচা মাৰি আহি ল’ৰাটোৰ চোলাৰ কলাৰত থাপ মাৰি ধৰিলে৷ এইবাৰ ল’ৰাই শান্তভাৱে দেউতাকক ৰখাই ক’লে– ‘মোৰ এই এটাই ভাল চোলা আছে’৷ চোলাটো সোলোকাই হেঙাৰত ওলোমাই থৈ সি গাটো পাতি দিলে, ‘এতিয়া মোক পিটিব পাৰা’৷ তেতিয়ালৈ দেউতাকৰ মনৰ অৱস্থাও ল’ৰাৰ গাত হাত উঠাব পৰা হৈ থকা নাছিল৷ কেনে মৰ্মান্তিক এই পৰিস্থিতি! 

দেউতাকৰ হাতত সেইদিনা আছিল মাত্ৰ পাঁচশ টকা৷ তাৰে চাউল কিনিবলগীয়া আছিল৷ ম’বাইল স্ক্ৰীনখন মেৰামতি কৰিবলৈ দৰকাৰ হোৱা দুহাজাৰ টকাৰ বাবে ল’ৰাজনক চাৰিদিন ৰ’বলৈ ক’লে দেউতাকে৷ কিন্তু তেতিয়ালৈ হয়তো ল’ৰাজন ভিতৰি ভিতৰি ভাঙি পৰিছিল৷ পিছদিনা দেউতাক কামলৈ ওলাই যোৱাৰ পাছত নিজৰ জীৱনটোকে শেষ কৰি দিলে অভাৱৰ মাজতো যেনেতেনে আগবাঢ়ি যাবলৈ চেষ্টা কৰি থকা অনুভৱী ল’ৰাজনে৷

দেশত লকডাউন আৰম্ভ হোৱাৰ পাছৰে পৰা এনেবোৰ মৰ্মান্তিক ঘটনা প্ৰায় নিত্যনৈমিত্তিক কথাৰ দৰে হৈ পৰিছে৷ শিক্ষাৰ আধাৰত জীৱন গঢ় দিয়াৰ সপোন লৈ আগবঢ়া এচাম শিক্ষাৰ্থীৰ বাবে পৰিৱৰ্তিত পৰিস্থিতিৰ সৈতে তাল মিলাই চলাটো একপ্ৰকাৰ অসম্ভৱ হৈ উঠিছে৷ ইউনেস্ক’ৰ এক প্ৰতিবেদন মতে সমগ্ৰ পৃথিৱীৰে শিক্ষা ব্যৱস্থাটোত ক’ভিড-১৯ অতিমাৰীয়ে এক বৈষম্যৰ সৃষ্টি কৰিলে৷ সৃষ্টি হ’ল এক সুস্পষ্ট ‘ডিজিটেল বিভাজন’৷ পৃথিৱীৰ নিম্ন আৰু নিম্ন-মধ্য উপাৰ্জনৰ প্ৰায় ৮০ শতাংশ দেশত দুখীয়া, ভাষিক সংখ্যালঘু আৰু যিকোনো বাধাগ্ৰস্ততা থকা শিক্ষাৰ্থীয়ে প্ৰয়োজনীয় ব্যৱস্থাপনা লাভ কৰা নাই, ফলত এই সংকটৰ সময়ত এক বৃহৎসংখ্যক ল’ৰা-ছোৱালী শিক্ষা গ্ৰহণ প্ৰক্ৰিয়াটোত ক্ষতিগ্ৰস্ত হৈছে৷ গ্ল’বেল এডুকেশ্বনৰ মনিটৰিং ৰিপ’ৰ্ট ২০২০ত কোৱা হৈছে যে অতিমাৰী চলি থকা অৱস্থাতো শিক্ষণ প্ৰক্ৰিয়াটো চলাই থকাৰ বহু বেয়া ফল পোহৰলৈ আহিছে৷ দুখীয়া, পিছপৰা অঞ্চলৰ আৰু ইণ্টাৰনেটৰ পৰ্যাপ্ত সুবিধা নোপোৱা বহু শিক্ষাৰ্থী সমগ্ৰ শিক্ষাগ্ৰহণ প্ৰক্ৰিয়াটোৰ বাহিৰত ৰৈ গৈছে৷ ভাৰততে গ্ৰামাঞ্চলৰ প্ৰায় পাঁচ শতাংশ ঘৰতহে কম্পিউটাৰ আছে৷ নগৰাঞ্চলত আছে প্ৰায় ২৪ শতাংশ ঘৰত৷ ইণ্টাৰনেটৰ সুবিধা গ্ৰামাঞ্চলৰ ১৫ শতাংশ ঘৰত আৰু চহৰাঞ্চলৰ ৪২ শতাংশ ঘৰতহে সুলভ৷ এনে প্ৰেক্ষাপটত নিঃসন্দেহে নগৰাঞ্চলত বাস কৰা আৰ্থিকভাৱে সচ্ছল একাংশ সৌভাগ্যৱান শিক্ষাৰ্থী তেওঁলোকৰ আন সহপাঠীসকলতকৈ অধিক সুবিধাজনক অৱস্থাত আছে৷ কিন্তু সময়ত এই সকলো শিক্ষাৰ্থী একেটা পৰীক্ষাতে বহিব লাগিব৷ ফলত দেশত যুগ যুগ ধৰি চলি থকা সামাজিক, অৰ্থনৈতিক বৈষম্য ইয়াৰ পাছত অধিক বহল হৈ পৰাৰহে বাট মুকলি হ’ব৷ সেইবাবেই অনলাইন ক্লাছৰ জৰিয়তে শিক্ষণ প্ৰক্ৰিয়াটো চলাই নিয়াৰ সিদ্ধান্ত লোৱাৰ লগে লগে একাংশ ছাত্ৰ-ছাত্ৰীৰ বাবে ম’বাইল ফোন, কম্পিউটাৰ, ইণ্টাৰনেট সংযোগ আদিৰ ব্যৱস্থা কৰাও সমানেই প্ৰয়োজনীয় আছিল৷ অৱশ্যে এইখিনি যোগান ধৰিব পাৰিলেও যে শিক্ষাগ্ৰহণত বাধাৰ সৃষ্টি নহ’লহেঁতেন তাৰ কোনো নিশ্চয়তা নাই৷ আজিৰ তাৰিখতো দেশৰ বহু ঠাইত ফোনত কথা পাতিব পৰাকৈও সুচল যোগাযোগ নাই, ইণ্টাৰনেটৰ সুব্যৱস্থা দূৰৰে কথা৷

দেশত দশম আৰু দ্বাদশ শ্ৰেণীৰ চূড়ান্ত পৰীক্ষাসমূহ আন বছৰবোৰৰ দৰেই সময়মতে অনুষ্ঠিত কৰাৰ বাবে ইতিমধ্যে তৎপৰতা আৰম্ভ হৈছে৷ মহাবিদ্যালয়, বিশ্ববিদ্যালয়ৰ কিছু পৰীক্ষা ইতিমধ্যে অনুষ্ঠিত হৈছে আৰু আনবোৰো অনুষ্ঠিত হ’ব অনলাইন ক্লাছৰ ওপৰত ভিত্তি কৰিয়েই, য’ত বহু শিক্ষাৰ্থী এইবোৰ ক্লাছৰ সুফলৰ পৰা বঞ্চিত হৈ আছে৷ তদুপৰি পাঠ্যক্ৰম হ্ৰাস কৰি অনলাইন ক্লাছৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি সময়মতে পৰীক্ষাত বহিলেও ইয়াৰ বিৰূপ প্ৰভাৱ শিক্ষাৰ্থীৰ ওপৰত পৰাটো নিশ্চিত৷ সম্পূৰ্ণ পাঠ্যক্ৰম নপঢ়াকৈ, ব্যৱহাৰিক শ্ৰেণীসমূহৰ সঠিক জ্ঞান নোহোৱাকৈ উত্তীৰ্ণ হোৱা শিক্ষাৰ্থীয়ে পৰৱৰ্তী পাঠ্যক্ৰমত আৰু পাছলৈ কৰ্মজীৱনৰ বিভিন্ন স্তৰত যে অসুবিধাৰ সন্মুখীন হ’ব, তাত সন্দেহ নাই৷

বিশ্বৰ প্ৰায়বোৰ দেশৰ দৰেই সামগ্ৰিকভাৱে ভাৰতৰ অৰ্থনীতিও ক’ভিডসৃষ্ট পৰিস্থিতিয়ে বিধবস্ত কৰিছে৷ অনাগত সময় স্বাভাৱিকতেই অতি কঠিন হৈ ৰ’ব সাধাৰণ আৰু আৰ্থিকভাৱে দুৰ্বল শ্ৰেণীটোৰ বাবে৷ এই বছৰ নোবেল বঁটাৰে সন্মানিত ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ ৱল্ডৰ্ ফুড প্ৰগ্ৰামে শেহতীয়াকৈ পৃথিৱীৰ ৰাষ্ট্ৰপ্ৰধানসকলক সকীয়াই দিছে যে ২০২১ বৰ্ষটো চলিত বৰ্ষতকৈও ভয়াৱহ হ’ব আৰু বিশ্ববাসী দুৰ্ভিক্ষৰ সন্মুখীন হ’ব৷ ইপিনে গোলকীয় ক্ষুধা সূচকাংক ২০২০ৰ ১৬ অক্টোবৰত প্ৰকাশিত প্ৰতিবেদনে সামৰি লোৱা বিশ্বৰ ১০৭খন দেশৰ ভিতৰত ভাৰতে স্থান পাইছে ৯৪ত৷ যোৱা বছৰ অৰ্থাৎ ২০১৯ চনত এই তালিকাত ১১৭খন দেশৰ ভিতৰত ভাৰতৰ স্থান আছিল ১০২, আৰু প্ৰতিৱেশী ৰাষ্ট্ৰকেইখনতকৈ ভাৰতৰ স্থান আছিল উন্নত৷ কিন্তু এইবাৰ ভাৰত পাকিস্তান [৭৫], বাংলাদেশতকৈ [৮৮] পিছপৰি কেৱল আফগানিস্তানতকৈহে আগত আছে৷ এইবোৰ তথ্যৰ পৰা ভাৰতত দৰিদ্ৰতাৰ সাম্প্ৰতিক অৱস্থা আৰু ভৱিষ্যতে সৃষ্টি হ’ব পৰা পৰিস্থিতিৰ ভয়াৱহতা অনুমান কৰিব পাৰি৷ ৰিজাৰ্ভ বেংকেও শেহতীয়াকৈ দেশৰ গুৰুতৰ মন্দাৱস্থাৰ কথা ঘোষণা কৰিছে৷

ক’ভিড পৰিস্থিতি অদূৰ ভৱিষ্যতে ভাললৈ আহিলেও পৃথিৱীখন সহজ হৈ নাথাকিব৷ কৰ’না ভাইৰাছে ইতিমধ্যে যিমান মানুহৰ প্ৰাণ ল’লে বা ৰুগীয়া কৰিলে, তাৰ তুলনাত সহস্ৰগুণে বেছি মানুহক আৰ্থিক আৰু মানসিকভাৱে বিধবস্ত কৰিলে৷ এই পৰিস্থিতিৰ পৰা উদ্ধাৰ পাবলৈ মানৱ সমাজক, বিশেষকৈ ভাৰতৰ দৰে দেশক কিমান সময় লাগে, সেয়া অনুমান কৰা কঠিন৷ এনে সময়ত সমাজত সহমৰ্মিতা আৰু পাৰস্পৰিক সহানুভূতিশীলতা পূৰ্বতকৈও বেছি জৰুৰী হৈ পৰিছে আৰু সাধ্যানুসাৰে প্ৰত্যেকেই প্ৰত্যেকৰ সহায় আৰু সাহস হৈ থিয় দিয়াৰ দৰকাৰ হৈছে৷ কিন্তু এই সকলোৰ ওপৰত চৰকাৰীভাৱে যথোচিত আঁচনি আৰু পৰিকল্পনাৰ জৰিয়তে জনসাধাৰণক সকাহ দিয়াৰ বিকল্প নাই৷ ইতিমধ্যে যিবোৰ আঁচনি ঘোষণা কৰা হৈছে, সেইবোৰো আক্ষৰিক অৰ্থতে সফলভাৱে ৰূপায়ণ কৰাটোও নিশ্চিত কৰা দৰকাৰ, যাতে দুৰ্দশাগ্ৰস্ত মানুহখিনি উদ্ধাৰ হয়৷ জাতি, ধৰ্ম, কলা, সংস্কৃতি বাচিবলৈও প্ৰথমে অন্ততঃ মানুহখিনি বাচিব লাগিব৷

[লেখিকা গুৱাহাটী বিশ্ববিদ্যালয়ৰ লোকসংস্কৃতি গৱেষণা বিভাগৰ সহকাৰী অধ্যাপক]

ফোনঃ ৯৪৩৫৩-৪৯৭৮৪