অসমৰ এজন প্ৰাক্তন মুখ্য সচিবে কৈছিল যে দুৰ্নীতি ৰোধ কৰাত ঘৰৰ ঘৈণীসকলে প্ৰধান ভূমিকা ল’ব পাৰে৷  তেওঁৰ মতে, পত্নীগৰাকী সহজ-সৰল জীৱন যাপন আৰু উচ্ছ আদৰ্শৰ দ্বাৰা অনুপ্ৰাণিত হ’লে গিৰীহঁতৰ দৰমহাখিনিৰ উপৰি ‘ওপৰঞ্চি আয়’ৰ তাগিদা নাথাকে৷ আনহাতে, যদি পত্নীগৰাকী গিৰীহঁতে যিমানখিনি আয় কৰিব পাৰে তাতকৈ বেছি ধনৰ প্ৰতি লালায়িত হয়, তেনেহ’লে গিৰীয়েকে ঘৈণীয়েকৰ খেচখেচনিত অতিষ্ঠ হৈ দৰমহাৰ ওপৰঞ্চি আয় কৰাৰ উপায় বিচাৰে আৰু ইয়াৰ ফলস্বৰূপে দুৰ্নীতিত লিপ্ত হয়৷ কথাষাৰ যিহেতু অসমৰ প্ৰশাসনৰ মুৰব্বী বিষয়াজনে কৈছিল, গতিকে তেওঁ জীৱনজোৰা প্ৰশাসনিক অভিজ্ঞতাৰ পৰা নি(য় উপলব্ধি কৰিছিল যে ঘৰৰ ঘৈণীজনীয়ে যদি বাধা নিদিয়ে, তেনেহ’লে ঘোচখোৰ বিষয়া-কৰ্মচাৰীক দুৰ্নীতিত লিপ্ত হোৱাৰ পৰা কোনেও বাধা দিব নোৱাৰে৷ দেশৰ প্ৰশাসন, আইন-আদালত, আইন-কানুন এইক্ষেত্ৰত সম্পূৰ্ণ  ব্যৰ্থ৷ প্ৰাক্তন মুখ্য সচিবজনে এই ব্যৰ্থতা মানি লৈছিল আৰু দুৰ্নীতি নিবাৰণৰ দায়িত্ব ঘৰৰ ঘৈণীৰ ওপৰত অৰ্পণ কৰিছিল৷ তেওঁ মানি লৈছিল যে তেওঁ এটা অপদাৰ্থ, অথৰ্ব প্ৰশাসনৰ মুৰব্বী আছিল৷

প্ৰশাসনিক দুৰ্নীতিৰ বাবে পদ আৰু ক্ষমতাৰ অপব্যৱহাৰ হয়, ৰাজহুৱা ধনৰ চুৰি হয়, যোগ্যজন নিজৰ অধিকাৰৰ পৰা বঞ্চিত হয়, অযোগ্যজনে নাপাবলগীয়া সুবিধা পায়, ৰাইজৰ নগুৰ-নাগতি হয় আৰু দেশখন জহন্নামে যায়৷ সংবিধান আৰু অলেখ আইন-কানুনেৰে আমাৰ প্ৰশাসন পৰিচালিত হয়৷ প্ৰশাসন এই নীতি-নিয়মৰ মাজেৰে চলিলে নীতিৰ উলংঘা বা দুৰ্নীতি হ’ব নোৱাৰে৷ গতিকে দুৰ্নীতি হ’ল আইনৰ উলংঘন৷ আইনৰ উলংঘন আইনমতে দণ্ডনীয়৷ আইন উলংঘাকাৰীক আইন মতে বিচাৰ কৰি দণ্ড দিয়া অৰ্থাৎ আইন বলৱৎ কৰা চৰকাৰৰ কাম৷ প্ৰশাসনিক দুৰ্নীতি মানে হ’ল চৰকাৰৰ আইন বলৱৎ কৰাত ব্যৰ্থতা৷ গতিকে দুৰ্নীতি হ’ল আইনৰ শাসনৰ ব্যৰ্থতা৷ গণতন্ত্ৰৰ অৰ্থ হ’ল আইনৰ শাসন৷ গতিকে দুৰ্নীতি হ’ল গণতন্ত্ৰৰ ব্যৰ্থতা৷ 

প্ৰথমতে এই কথা বুজি ল’ব লাগিব যে দুৰ্নীতি এটা নৈতিক বিষয় নহয়৷ গতিকে দুৰ্নীতি নিবাৰণৰ ক্ষেত্ৰত নৈতিকতাৰ দোহাই দিয়া অৰ্থহীন৷ আমাৰ সামাজৰ পৰম্পৰাগত নৈতিকতাৰ দৃষ্টিৰে সৎ লোকজন প্ৰচণ্ড দুৰ্নীতিপৰায়ণ হ’ব পাৰে আৰু সামাজিক নৈতিকতাৰ দৃষ্টিৰে বদনামী ব্যক্তি এজন প্ৰশাসনিক দুৰ্নীতিৰ দৃষ্টিকোণৰ পৰা নীতিনিষ্ঠ হ’ব পাৰে৷ এই কথা দ্বিধাহীনভাৱে ক’ব পাৰি যে আমাৰ সৰহসংখ্যক দুৰ্নীতপৰায়ণ লোক সামাজিক নৈতিকতাৰ দৃষ্টিৰে একোজন গণ্য-মান্য ভদ্ৰলোক৷ গতিকে এই কথা ন-দি ক’ব পাৰি যে পৰম্পৰাগত নৈতিকতা দুৰ্নীতি ৰোধ কৰাৰ ক্ষেত্ৰত সম্পূৰ্ণ বিফল৷ সুযোগ পালেই টেঁটুৰ গুৰিলৈকে মদ খাই বেহুচ হৈ পৰা, অসুখী সংসাৰৰ পাকচক্ৰত পৰি তামাকাহা দেখা চৰকাৰী বিভাগৰ অভিযন্তাজন দৰমহাৰ টকাকেইটাৰ বাহিৰে এটকাও আয় নকৰা আৰু নিষ্ঠাৰে নিজৰ কাম সমাধা কৰা বিষয়া হ’ব পাৰে৷ একেদৰে এজন সুখী সংসাৰৰ গৰাকী, এজন ‘সফল’ পতি আৰু পিতৃ সুবিধা পালেই চৰকাৰী ধন চুৰি কৰা চূড়ান্ত দুৰ্নীতিপৰায়ণ হ’ব পাৰে৷ সমাজৰ নৈতিকতাৰ দৃষ্টিত প্ৰথমজন ব্যক্তি চৰিত্ৰহীন, দ্বিতীয়জন চৰিত্ৰৱান৷ আমাৰ ভূতপূৰ্ব মুখ্য সচিবৰ মতে, এই ভাল চৰিত্ৰৱান মানুহজনক দুৰ্নীতিৰে টকা ঘটাত বাধা দিয়াৰ দায়িত্ব ঘৈণীয়েকৰ৷ কিন্তু সমস্যাটো হ’ল ঘৈণীয়েকৰ দৃষ্টিত তেওঁ এজন নীতিনিষ্ঠ গিৰীয়েক৷ প্ৰাক্তন মুখ্য সচিবজনক সুধিবলগীয়া জৰুৰী প্ৰশ্নটো হ’ল– যদি দুৰ্নীতি নিবাৰণৰ দায়িত্ব পত্নীসকলে ল’ব লাগে, তেনেহ’লে মুখ্য সচিব বোলা পদটোৰ দৰকাৰনো কি? চৰকাৰখনৰেইবা দৰকাৰ কি? 

এজন চৰকাৰী চাকৰিয়ালে যেতিয়া দুৰ্নীতিৰে ধন ঘটে তেতিয়া তেওঁ আইন উলংঘা কৰে৷ তেওঁৰ এই দুৰ্নীতি নৈতিকতাৰ দৃষ্টিৰেও অবৈধ হ’ব পাৰে৷ কিন্তু চৰকাৰে আইন বলৱৎ কৰাৰ দৰে নৈতিকতা বলৱৎ কৰিব নোৱাৰে৷ নৈতিকতা বলৱৎ কৰাৰ দায়িত্ব লয় সমাজে৷ সমাজে মানুহক এঘৰীয়া কৰি, জুই-পানী নিষেধ কৰি নৈতিকতা বলৱৎ কৰিছিল৷ কিন্তু আজি সমাজখন নৈতিকতা বলৱৎ কৰিব পৰাকৈ সক্ষম হৈ আছেনে? চহৰীয়া জীৱনত আমি সকলো এঘৰীয়া৷ সমাজে কাকো প্ৰশাসনিক বা পেছাদাৰী দুৰ্নীতিৰ বাবে বিচাৰৰ সন্মুখীন হ’বলৈ বাধ্য কৰাব নোৱাৰে৷ এতিয়াৰ সমাজত জুই-পানী নিষেধ কৰাও সম্ভৱ নহয়৷ পানীৰ বাবে নিজৰেই গভীৰ নলীনাদ আছে৷ জুইৰ বাবে দোকানৰ পৰা জুইশলা এটা কিনি আনিলেই হ’ল৷ গতিকে চৰকাৰী ধন চুৰি কৰাজনক সমাজে ঢুকি নাপায়৷ কিন্তু দুৰ্নীতিগ্ৰস্তসকলক আইন ভংগ কৰাৰ বাবে চৰকাৰে বিচাৰৰ সন্মুখীন কৰাব পাৰে৷  আইন বলৱৎ কৰিব নোৱাৰিলে নৈতিক ৰসেৰে সিক্ত হাজাৰ লেখা, আলোচনা, আহ৩ানে দুৰ্নীতি ৰোধ কৰিব নোৱাৰে৷ 

ধৰি লোৱা হওক যে স্থান আৰু কাল নিৰপেক্ষ পৰম নৈতিকতা বুলি বস্তু এটা আছে৷ এই নৈতিকতাৰে অনুপ্ৰাণিতসকলে আইনৰ ভয়ত নহয় বৰং সেই পৰম নৈতিকতাৰ তাড়নাতহে দুৰ্নীতিত লিপ্ত নহয়৷ যদিহে তেনে পৰম নৈতিকতাৰে উদ্বুদ্ধসকলক বিচাৰি উলিয়াই তেওঁলোকৰ হাতত দেশ চলোৱাৰ, প্ৰশাসন চলোৱাৰ দায়িত্ব অৰ্পণ কৰিব পাৰি, তেনেহ’লে হয়তো দুৰ্নীতি ৰোধ কৰিব পৰা যাব৷ কিন্তু তেনে কৰিবলৈ যাওঁতে দুটা সমস্যা  আছে৷ প্ৰথমটো হ’ল– সেই পৰম নৈতিকতাৰ উদ্বুদ্ধসকলক বিচাৰি উলিওৱা যায় কেনেকৈ, আৰু দ্বিতীয়টো সমস্যা হ’ল যে আমাৰ দেশৰ সংবিধানৰ দৃষ্টিত সকলো নাগৰিক সমান৷ পৰম নৈতিকতাৰে উদ্বুদ্ধজন আৰু নৈতিকতাৰ নামত ফুটাকড়িও নথকাজনক সংবিধানে সমান চকুৰে চায়৷ দুয়োজনকে সংবিধানে সমান অধিকাৰ দিয়ে আৰু দুয়োকে দেশৰ শাসক হোৱাৰো সমান অধিকাৰ দিয়ে৷ সেয়েহে সেই পৰম নৈতিকতাৰে উদ্বুদ্ধসকলক বিচাৰি উলিয়াই তেওঁলোকৰ হাতত দেশ আৰু প্ৰশাসন চলোৱাৰ দায়িত্ব অৰ্পণ কৰাৰ কোনো উপায় নাই৷

অসমত ছিণ্ডিকেটৰ কথা বৰকৈ আলোচনা হয়৷ কিন্তু প্ৰশাসন-যন্ত্ৰটোৱেই যদি এটা বৃহৎ আৰু ব্যাপক ছিণ্ডিকেটৰ ৰূপ লয়? সেই ছিণ্ডিকেটৰ পৰা ৰাইজক কোনে ৰক্ষা কৰিব? তেনে পৰিস্থিতিত ৰাইজে সেই চৰকাৰৰূপী ছিণ্ডিকেটক ক্ষমতাৰ পৰা বিদায় দিবলৈ নিৰ্বাচনলৈ বাট চায়৷ কিন্তু ৰাইজৰ আশাত চেঁচা পানী ঢালি এটা ছিণ্ডিকেটৰ ঠাইত যদি আন এটা ছিণ্ডিকেট ক্ষমতাত বহে? 

আধুনিক সমাজ নৈতিকতা বলৱৎ কৰাত ব্যৰ্থ৷ চৰকাৰ আইন বলৱৎ কৰাত ব্যৰ্থ৷ ৰাইজে যেতিয়া গণতন্ত্ৰৰ প্ৰতি আস্থা হেৰুৱাই পেলায় আৰু এজন শক্তিমান পুৰুষৰ আৱিৰ্ভাৱ হৈ দুৰ্নীতিৰ অন্ত পেলাব বুলি আশা কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰে, তেতিয়াই ৰাইজৰ তেনে মনোভাবে স্বেচ্ছাচাৰী শাসনৰ পাতনি মেলে৷ কিন্তু পৃথিৱীৰ ইতিহাসে বাৰে বাৰে প্ৰমাণ কৰিছে যে স্বেচ্ছাচাৰী শাসন সি কমিউনিষ্টেই হওক বা ফেচিষ্টেই হওক সদায়েই চূড়ান্ত দুৰ্নীতিগ্ৰস্ত হয়৷