শংকৰদেৱৰ নামঘৰত আৰ্থিক ৰাজনীতি

... সময়ৰ লগে লগে নামঘৰৰো চৰিত্ৰৰ সলনি হ’বলৈ ধৰিছে৷ গাঁৱৰ সমাজত নামঘৰৰ গুৰুত্বৰ তাৰতম্যই দেখা দিছে৷ বাঁহ-খেৰৰ পৰিৱৰ্তে পকীঘৰ হৈছে, কিন্তু নামঘৰত বহি ধৰ্মগ্ৰন্থ চৰ্চা কৰা লোকৰ সংখ্যা দ্ৰুতগতিত হ্ৰাস পাইছে৷ শংকৰী সংস্কৃতিৰ চৰ্চা নগৰৰ স্কুললৈ স্থানান্তৰিত হৈছে৷ গাঁৱৰ নামঘৰত ভাওনা হ’লেও তাত ভাও বিতৰণত উচ্ছজাত-নিম্নজাত বিবেচনা হ’বলৈ ধৰিছে৷ নামঘৰৰ গৃহটোৰ আকাৰ যিমানে বাঢ়িছে বা জাক-জমকীয়া হৈছে, সিমানে মণিকুটৰ প্ৰতি থকা মানুহৰ আস্থা আৰু বিশ্বাস হ্ৰাস পাবলৈ ধৰিছে ...

শংকৰদেৱৰ দৰ্শনত পৰিকল্পিতভাৱে আক্ৰমণ চলিছে বুলি বহু লোক শংকিত হৈ পৰিছে! বিশ্ব দৰবাৰলৈ শংকৰদেৱক উলিয়াই নিবলৈ মুষ্টিমেয় এচাম লোকে কৰা নিৰলস প্ৰচেষ্টাৰ বিপৰীতে এচাম ব্যস্ত হৈ পৰিছে শংকৰদেৱক কেৱল হিন্দু ধৰ্মগুৰু হিচাপে চিহ্নিত কৰিবলৈ৷ তেওঁৰ গণতান্ত্ৰিক প্ৰমূল্যবোধ, মানৱতাবাদ, পৰধৰ্মক নিহিংসিবা উপদেশ, আৰ্থিক স্বাৱলম্বিতাৰ নিদৰ্শন আদি অন্ধকূপলৈ প্ৰক্ষেপ কৰি শংকৰদেৱক ঠেক গণ্ডীত আবদ্ধ কৰিবলৈ অপচেষ্টা কৰা হৈছে৷ অসমীয়া সমাজক জাত-পাতৰ উগ্ৰতাৰ পৰা মুক্ত কৰি সম্প্ৰীতিৰ এনাজৰীৰে পাঁচ শতিকা বান্ধি ৰাখিছে শংকৰদেৱৰ আদৰ্শ আৰু তেওঁৰ সৃষ্ট প্ৰতিষ্ঠানসমূহে৷ উগ্ৰ হিন্দুত্ব তথা ব্ৰাক্ষ্মণ্যবাদৰ বিপক্ষে শংকৰদেৱে নিজৰ জীৱনক তুচ্ছ কৰি ৰাজকীয় ভোগ-বিলাস হেলাৰঙে ত্যাগ কৰি প্ৰতিষ্ঠা কৰিছিল থান [পিছলৈ সত্ৰ নামেৰে জনপ্ৰিয়] আৰু নামঘৰ৷ কিন্তু এই প্ৰতিষ্ঠানসমূহৰ পৰিচালনা, ৰক্ষণাবেক্ষণৰ দায়িত্বত থকা বৰ্তমানৰ বিষয়ববীয়াৰ ধন আৰু ক্ষমতাৰ লোভে শংকৰদেৱৰ আদৰ্শলৈ ভাবুকি অনাই নহয় অসমীয়াৰ অস্তিত্বকো বিপদাপন্ন কৰিবলৈ ওলাইছে৷ দুৰ্ভাগ্য মন্দিৰ আৰু নামঘৰৰ পাৰ্থক্য বুজি পোৱা অসমীয়া লোকৰ সংখ্যা দ্ৰুতগতিত হ্ৰাস পাবলৈ ধৰিছে!

শংকৰদেৱৰ অনুপম সৃষ্টি ‘নামঘৰ’ ৰাজনীতি আৰু বিতৰ্কৰ কেন্দ্ৰবিন্দু হৈ উঠিছে৷ চৰকাৰে আগবঢ়োৱা আৰ্থিক অনুদানক লৈয়ে এই বিতৰ্ক৷ একাংশ লোকে এই অনুদানৰ বিৰোধিতা কৰিছে৷ সম্প্ৰতি কৰ’না মহামাৰীয়ে অৰ্থনীতিত যি সংহাৰী ৰূপ ধাৰণ কৰিছে, তাৰ মোকাবিলা কৰিবলৈ চৰকাৰৰ অৰ্থৰ অভাৱ পৰিলক্ষিত হৈছে৷ ৰাজহ সংগ্ৰহ অস্বাভাৱিক হাৰত হ্ৰাস পোৱাৰ পৰিপ্ৰেক্ষিতত চৰকাৰ বাধ্য হৈছে বিশাল পৰিমাণৰ ঋণ ল’বলৈ৷ গতিকে দুশ কোটি টকা ধৰ্মীয় অনুষ্ঠানৰ বাবে ব্যয় কৰাটো এই মুহূৰ্তত মুঠেও বিবেকৱান সিদ্ধান্ত নহয় বুলি ৰাজ্যৰ সচেতন নাগৰিকে মত পোষণ কৰিছে৷ এই বিৰোধিতাত জাঙুৰ খাই উঠিছে ধৰ্মৰ নামত অন্ধ ভক্ত এচামে৷ তীব্ৰ বাক্যবাণ আৰু সাম্প্ৰদায়িক মন্তব্যৰে আক্ৰমণ কৰিছে বিৰোধীক৷ তেওঁলোকৰ মতে নামঘৰলৈ ধনৰ আবণ্টনৰ বিৰোধিতা কৰাসকল মহাপাপী আৰু নৰকগামী৷ ঔৰংগজেৱৰ বংশধৰ! নামঘৰত শংকৰদেৱে ৰাজকীয় অনুদানৰ পোষকতা কৰিছিলনে? নামঘৰ স্থাপন কৰাৰ উদ্দেশ্য কি আছিল?

মহেন্দ্ৰ কন্দলীৰ টোলত পাঁচ বছৰ দিন-ৰাতি একাকাৰ কৰি কঠোৰ অধ্যয়নৰ অন্তত শংকৰদেৱ জ্ঞানগৰ্ভ ব্যক্তিত পৰিণত হৈছিল৷ সৰ্বভাৰতীয় স্তৰত চলি থকা ভক্তি আন্দোলনৰ বিষয়ে জ্ঞাত হৈছিল৷ সমাজৰ অনগ্ৰসৰতা আৰু দৰিদ্ৰতাই তেওঁক পীড়া কৰিবলৈ ধৰিছিল, যাৰ পৰা উদ্ধাৰৰ উপায় উদ্ভাৱনত ব্ৰতী হৈছিল৷ শিৰোমণি ভূঞাৰ দায়িত্ব পালনৰ লগতে ৰাস্তা-ঘাট বা মুকলি ঠাইত মানুহৰ আগত অনগ্ৰসৰতাৰ কাৰণ সম্পৰ্কে বুজাবলৈ আৰম্ভ কৰিছিল৷ ধৰ্মীয় কঠোৰতা, পূজা-পাতলৰ নামত আৰ্থিক শোষণ, অন্ধবিশ্বাস, সামাজিক শোষণ, শূদ্ৰ আৰু স্ত্ৰীক অধ্যয়নৰ পৰা বঞ্চিত ৰখাৰ ষড়যন্ত্ৰ ইত্যাদিৰ বিষয়ে বক্তৃতা দিছিল৷ শংকৰদেৱৰ অধ্যয়নপুষ্ট আৰু শুৱলা কথাই মানুহক আকৰ্ষণ কৰিছিল৷ নানা দেৱ-দেৱীৰ পূজাৰ পৰিৱৰ্তে কেৱল ভগৱান কৃষ্ণক ভক্তিভাৱে আৰাধনা কৰিবলৈ উপদেশ দিছিল৷ অনুগামী তথা শ্ৰোতাৰ সংখ্যা দ্ৰুতগতিত বৃদ্ধি পোৱাত আলোচনাৰ বাবে এক উমৈহতীয়া স্থানৰ প্ৰয়োজন অনুভৱ কৰি শংকৰদেৱে তেওঁৰ পূৰ্বপুৰুষৰ সৰিয়হতলিত এটা উপাসনা গৃহ নিৰ্মাণৰ সিদ্ধান্ত গ্ৰহণ কৰে৷ ৰাইজৰ সহযোগত ১৪৬৮ চনত শংকৰদেৱে এই গৃহ নিৰ্মাণ কৰিছিল৷ প্ৰথমতে ইয়াৰ নাম দিছিল ‘দেৱ গৃহ’৷ ইয়াতে শ্ৰৱণ-কীৰ্তন চলি থকা বাবে ৰাইজে ‘কীত্তৰ্ন ঘৰ’ বুলিবলৈ আৰম্ভ কৰে৷ বহু পাছতহে এই দেৱ গৃহ বা কীত্তৰ্ন ঘৰ ‘নামঘৰ’ নামেৰে পৰিচিত হয়৷ একশৰণ নামধৰ্মই প্ৰসাৰ লাভ কৰাৰ লগে লগে মানুহে নিজৰ গাঁওতো নামঘৰ প্ৰতিষ্ঠা কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰে৷ কালক্ৰমত এই অনুষ্ঠানটিৰ জনপ্ৰিয়তা ইমানেই বাঢ়িবলৈ ধৰিলে যে নামধৰ্ম গ্ৰহণ নকৰা লোকেও নামঘৰ নিৰ্মাণ কৰিবলৈ ধৰে৷ কিছু কিছু লোকৰ মতে শংকৰদেৱে প্ৰথম তীৰ্থ ভ্ৰমণত বিভিন্ন মঠ-মন্দিৰ দৰ্শন কৰি বিশেষকৈ বৌদ্ধ বিহাৰবোৰৰ আৰ্হিত কীত্তৰ্ন ঘৰ স্থাপন কৰিছিল৷ কিন্তু এয়া ভীত্তিহীন৷ কিয়নো কীত্তৰ্ন ঘৰ নিৰ্মাণ কৰোঁতে সেই ভূমিত তলত পোৱা বিষ্ণুৰ চতুৰ্ভুজ মূৰ্তি প্ৰতিষ্ঠা কৰিছিল বুলি চৰিতপুথিসমূহত উল্লেখ আছে৷ প্ৰথম তীৰ্থ ভ্ৰমণৰ আগতেই শংকৰদেৱে একশৰণ নামধৰ্মক সুপ্ৰতিষ্ঠিত কৰিছিল৷ তীৰ্থ ভ্ৰমণৰ কালছোৱাত বৃন্দাবনৰ ৰূপ, সনাতনকে ধৰি বাহিৰৰ অনেক লোকক শৰণ দিছিল৷ গতিকে তাৰ পৰা উভতি আহি মূৰ্তি প্ৰতিষ্ঠা কৰাটো অসম্ভৱ৷ একেটা যুক্তিতে বৌদ্ধ বিহাৰৰ আৰ্হিও অমূলক৷ ইয়াৰ পৰিৱৰ্তে শংকৰদেৱে কীত্তৰ্ন ঘৰ বা নামঘৰ নিৰ্মাণত অসমৰ থলুৱা জনজাতিসমূহে অতীতৰে পৰা উপাসনাৰ বাবে ব্যৱহাৰ কৰা সমূহীয়া গৃহসমূহৰ আৰ্হি অনুকৰণ কৰিছিল৷ ইয়াৰ ভিতৰত তিৱা জনগোষ্ঠীৰ উপাসনা গৃহ ‘বৰঘৰ’ আৰু মিচিং জনগোষ্ঠীৰ ‘মূৰং ঘৰে’ বিশেষ প্ৰভাৱ পেলাইছিল৷ বৰঘৰত এটা গোত্ৰৰ পূৰ্বপুৰুষৰ পূজা, কৃষি আৰম্ভ কৰাৰ প্ৰাকক্ষণত কৃষি-¸সঁজুলিসমূহৰ পূজা প্ৰধানকৈ কৰা হয়৷ আনহাতে, মূৰং ঘৰবোৰত সমূহীয়া পূজা-পাতলৰ লগতে বিচাৰ-কাৰ্য সম্পন্ন হয়৷ এইবোৰৰ কিছু দিশ গ্ৰহণ কৰি লগতে শংকৰদেৱে স্বকীয় কিছুমান বৈশিষ্ট্য আৰোপ কৰি নামঘৰ নিৰ্মাণ কৰিছিল, যি পিছলৈ অসমীয়া গ্ৰাম্য সমাজৰ প্ৰাণকেন্দ্ৰ হৈ পৰে৷

বহুমুখী উদ্দেশ্যৰে শংকৰদেৱে নামঘৰৰ পৰিকল্পনা কৰিছিল৷ ই কেৱল উপাসনা বা নাম-কীত্তৰ্ন কৰা গৃহ নহয়৷ নহয় কেৱল মাহ-প্ৰসাদ খোৱা ঘৰ৷ নামঘৰ হৈছে গাঁৱলীয়া সমাজ ব্যৱস্থাৰ আধ্যাত্মিক, ধৰ্মীয়, সাংস্কৃতিক, শৈক্ষিক, আৰ্থিক, ন্যায়িক আৰু ৰাজনৈতিক উৎকৰ্ষ সাধনৰ স্থল৷ সৰ্বসাধাৰণক গণতান্ত্ৰিকভাৱে সিদ্ধান্ত লৈ জীৱন যাপন কৰাবলৈ আৰু সংস্কৃতিৱান কৰি তুলি নিজৰ মাজত থকা অসূয়া দূৰ কৰি একতাৰে সমাজ পৰিচালিত কৰিবলৈ নামঘৰ স্থাপন কৰিছিল৷ অস্পৃশ্যতা, ঘৃণা, জাতি-বৰ্ণৰ গোড়ামি, ভেদাভেদ ইত্যাদি পৰিত্যাগ কৰি নামঘৰবোৰ পৰিচালিত হয় সাম্যবাদ নীতিৰে৷ নামঘৰৰ মজিয়াত সকলোৱে সমানে বহি নাম গাব পাৰে৷ জাত-পাত, ধনী-দুখীয়াৰ ভেদ-ভাব কোনেও কৰিব নোৱাৰে৷ নামঘৰৰ চাৰিবেৰ মুকলি কৰি ৰখা হৈছিল যাতে সকলোৱে প্ৰৱেশ কৰিব পাৰে৷ মুকলি আছিল মুছলমানকে ধৰি আন ধৰ্মাৱলম্বী লোকৰ বাবেও৷ ব্যৱস্থা কৰা হৈছিল নাম-প্ৰসংগৰ অন্তত নানা শাস্ত্ৰ-দৰ্শনৰ আলোচনা, লিখা-মেলাৰ কচৰৎ, বাদ্যযন্ত্ৰ-সুৰ-তাল-লয়ৰ শিক্ষা, বাঁহ-বেত আৰু কাঠৰ সামগ্ৰী প্ৰস্তুতৰ ব্যৱহাৰিক শিক্ষা, পৰিচ্ছন্নতা-শৃংখলাবদ্ধতাৰ শিক্ষা আৰু মানৱীয় প্ৰমূল্যবোধৰ জ্ঞান অৰ্জনৰ৷ একেদৰে নামঘৰৰ বাহ্যিক পৰিৱেশৰ বাবে গছপুলি ৰোপণ, ফুলৰপুলি ৰোপণ, মূল্যৱান ঔষধি গছ সংৰক্ষণৰ লগতে পৰিষ্কাৰ-পৰিচ্ছন্নতাৰ ব্যৱস্থা কৰা হৈছিল৷ নামঘৰসমূহ যাতে আৰ্থিকভাৱে স্বাৱলম্বী হৈ থাকিব পাৰে তাৰ বাবে নামঘৰৰ নামত খেতিৰ মাটি সংৰক্ষণ কৰি ধানখেতি, বুট-মগুৰ খেতি, সৰিয়হ, কুঁহিয়াৰ, ফল-মূলৰ গছপুলি ৰোপণ, তামোল-পাণ, বাঁহ গছ ৰোপণৰ ব্যৱস্থা কৰিছিল৷ পুখুৰী খান্দি মাছ পোহাৰ দিহা কৰা হৈছিল৷ মুষ্টিদান আঁচনিৰে সঞ্চয়ৰ ব্যৱস্থা কৰা হৈছিল৷

শংকৰদেৱৰ দূৰদৰ্শী পৰিকল্পনাৰ বাবেই নামঘৰসমূহে অসমৰ সমাজ জীৱনত শতিকাৰ পাছত শতিকাজুৰি গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰি আহিছে৷ নামঘৰৰ প্ৰাংগণ সৰু ল’ৰা-ছোৱালীৰ খেলা-ধূলাৰ লগতে শিক্ষাৰো স্থান৷ গাঁৱৰ বহুতো বুনিয়াদী পাঠশালা নামঘৰতেই আৰম্ভ হৈছিল৷ আকৌ গৰমৰ বন্ধ নাইবা পুৱাৰ সময়ত গাঁৱৰ শিক্ষিত উদ্যমী যুৱক-যুৱতীয়ে নামঘৰতে সৰুসকলক অতিৰিক্ত পাঠদান কৰাৰ দৃশ্য কিছু বছৰ আগলৈকে সুলভ আছিল৷ বয়োজ্যেষ্ঠসকলেও নামঘৰত বহি পাৰস্পৰিক সুখ-দুখৰ বতৰা বিনিময় কৰি দেশ-বিদেশৰ বা-বাতৰিৰ ভু-লৈ গাঁৱৰ সামগ্ৰিক উন্নয়নৰ পৰিকল্পনা কৰে৷ ডেকাসকলক কামবোৰ ভগাই দি তদাৰক কৰে৷ শিকোৱা হয় নাটত ভাও দিবলৈ, বৰগীত গাবলৈ, খোল-তাল, বাঁহী আদি বজাবলৈ৷ গীত-নাটক ৰচনা কৰিবলৈও অনুপ্ৰাণিত কৰা হয়৷ আয়তীসকলেও নামৰ অন্তত পৰচৰ্চাৰে কিছু ৰসাল মুহূৰ্ত পাৰ কৰি মানসিক সতেজতা অনুভৱ কৰাই নহয় বোৱা-কটাৰ নক্সাৰ বিনিময়, নতুন ৰন্ধন প্ৰণালীৰ জ্ঞান অৰ্জন, সঞ্চয় গোটৰ হিচাপ-নিকাচ ইত্যাদি আৰ্থিক কাম থাউকতে সম্পন্ন কৰে৷ নামঘৰক অসমৰ যাদুঘৰ বুলি আখ্যা দিয়া হয়৷ নামঘৰতেই শংকৰদেৱ-মাধৱদেৱ বিৰচিত বৰগীত, অংকীয়া নাট, ঝুমুৰা, আন শাস্ত্ৰৰ লগতে গীত-নৃত্যৰ বাদ্যযন্ত্ৰসমূহ, খোল-তাল, ভাওনাৰ সাজ-পোছাক ইত্যাদি সংগ্ৰহ কৰি ৰখা হয়৷ নামঘৰক কেন্দ্ৰ কৰিয়েই কুটিৰ শিল্পসমূহ বৰ্তি আছে৷ নামঘৰেই অসমীয়াক গণতান্ত্ৰিক স্ব-শাসনৰ সোৱাদ দি আহিছে৷ গাঁৱৰ সকলো সিদ্ধান্ত আলাপ-আলোচনাৰ মাজেৰে সমূহীয়াকৈ নামঘৰতে লোৱা হয়৷ সংগীত ভাওনা আদিত সকলোৱে অংশগ্ৰহণ কৰিব পাৰে৷ তাৰ বাবে প্ৰয়োজন প্ৰতিভাৰ, প্ৰতিপত্তিৰ নহয়৷ গাঁৱৰ কোনোবাই ভুল কৰিলেও নামঘৰতেই বিচাৰ কৰি অপৰাধ মষিমূৰ কৰা হয়৷ শংকৰদেৱে ব্যয়বহুল উপাসনা গৃহৰ পৰিৱৰ্তে সাধাৰণ লোকৰ শ্ৰমদানেৰে থাউকতে পোৱা বাঁহ-খেৰেৰে নামঘৰ নিৰ্মাণত গুৰুত্ব দিছিল, যাতে সকলো লোকে সমান অধিকাৰ লাভ কৰে৷ যাতে একেবাৰে নিঃকিনজনেও মতামত ব্যক্ত কৰিবলৈ সক্ষম হয়৷ নামঘৰৰ এই চৰিত্ৰ অক্ষুণ্ণ ৰাখিবৰ বাবেই শংকৰদেৱে ৰাজকীয় পৃষ্ঠপোষকতা বিচৰা নাছিল৷ ধনী লোকে নামঘৰটো সাজি দিয়াটোও বিচৰা নাছিল৷ তেওঁ মাধৱদেৱক উপদেশ দি গৈছিল– বৰ ঘৰ নাসাজিবলৈ৷

সময়ৰ লগে লগে নামঘৰৰো চৰিত্ৰৰ সলনি হ’বলৈ ধৰিছে৷ গাঁৱৰ সমাজত নামঘৰৰ গুৰুত্বৰ তাৰতম্যই দেখা দিছে৷ বাঁহ-খেৰৰ পৰিৱৰ্তে পকীঘৰ হৈছে, কিন্তু নামঘৰত বহি ধৰ্মগ্ৰন্থ চৰ্চা কৰা লোকৰ সংখ্যা দ্ৰুতগতিত হ্ৰাস পাইছে৷ শংকৰী সংস্কৃতিৰ চৰ্চা নগৰৰ স্কুললৈ স্থানান্তৰিত হৈছে৷ গাঁৱৰ নামঘৰত ভাওনা হ’লেও তাত ভাও বিতৰণত উচ্ছজাত-নিম্নজাত বিবেচনা হ’বলৈ ধৰিছে৷ নামঘৰৰ গৃহটোৰ আকাৰ যিমানে বাঢ়িছে বা জাক-জমকীয়া হৈছে, সিমানে মণিকুটৰ প্ৰতি থকা মানুহৰ আস্থা আৰু বিশ্বাস হ্ৰাস পাবলৈ ধৰিছে৷ নামঘৰৰ দণ্ড পাবলগীয়া হয় বুলি অন্তৰাত্মা কঁপি থাকে বাবে জীৱনত কাহানিও যাতে ভুল কৰিবলগীয়া নহয় তাৰ বাবে গোটেই জীৱন সচেষ্ট হৈ পাৰ কৰা লোকৰ সতি-সন্ততিসকলে এতিয়া নামঘৰকেই ধন আত্মসাৎৰ পথ হিচাপে বাছি লৈছে৷ শংকৰদেৱে প্ৰোথিত কৰা গণতান্ত্ৰিক প্ৰমূল্যবোধক ভৰিৰে মোহাৰি গাঁৱৰ ধনী লোকসকলে সকলো সিদ্ধান্ত নিজৰ স্বাৰ্থত ল’বলৈ কাৰচাজি কৰি সফলো হৈছে৷ নামঘৰৰ নামত থকা সম্পদসমূহৰ পৰা দুখীয়া শ্ৰেণীটো ক্ৰমান্বয়ে বঞ্চিত হ’বলৈ ধৰিছে৷ এই সুবিধাবাদী শ্ৰেণীটোৱেই এতিয়া নামঘৰলৈ চৰকাৰী ধনৰ আবণ্টনত উৎফুল্ল হৈছে৷ ধন আত্মসাৎৰ পৰিকল্পনাও ইতিমধ্যে কৰিয়েই পেলাইছে৷ গতিকে নামঘৰত অৰ্থৰ ৰাজনীতিয়ে কেৱল পালিনেতাকহে লাভৱান কৰিব; বিনিময়ত অসমীয়া সমাজে হেৰুৱাব সীমাহীন৷

[লেখক মৰিগাওঁ মহাবিদ্যালয়ৰ অৰ্থনীতি বিভাগৰ সহকাৰী অধ্যাপক]

ফোনঃ ৯৮৬৪০-৪২১৩৫