চোকা ল’ৰাৰ ৰূপকথা

ইংৰাজীত এষাৰ বাক্য আছে, ‘Myth of Meritocracy’৷ চোকা ল’ৰা-ছোৱালীবোৰে চৰকাৰী চাকৰি পায়, আমি সুখী হওঁ৷ কিন্তু চোকা হ’লেই, পৰিশ্ৰমেই সফলতাৰ চাবিকাঠী হয় জানো, নে এই মেৰিট’ক্ৰেচীৰ ধাৰণাটোৱেই এক ৰূপকথা, এক মীথ? এপিএছচিৰ কেলেংকাৰীৰ সময়তেই চাকৰি পোৱা বহুতক হয়তো অসমৰ মানুহেই গামোচাৰে আদৰিছিল৷ ভাৰতত চোকা ল’ৰাৰ বা মেৰিট’ক্ৰেচীৰ ধাৰণাটো প্ৰায়ে সামাজিক, অৰ্থনৈতিক আৰু সাংস্কৃতিক বিশেষাধিকাৰে আনি দিয়া সুযোগে গঢ় দিয়ে৷ ধন, জাতি, গুণগত শিক্ষাৰ সুবিধা, সামাজিক নেটৱৰ্ক আদি কাৰকে ব্যৱস্থাগত সুবিধাৰ সৃষ্টি কৰে, যিয়ে যোগ্যতাভিত্তিক সফলতাৰ ধাৰণাটোক ভেঙুচালি কৰে৷ ভাৰতীয় শিক্ষা ব্যৱস্থাটো চৰকাৰী বিদ্যালয় আৰু ব্যয়বহুল ব্যক্তিগত বিদ্যালয়ৰ মাজত বিভক্ত হৈ ধনী পৰিয়ালৰ সন্তানবোৰক এক ‘হেড ষ্টাৰ্ট’ দিয়ে৷ ক’চিং ইন্‌ষ্টিটিউটৰ প্ৰভাৱ, জাতিভিত্তিক বৈষম্য, কৰ্প’ৰেট নিযুক্তিৰ ক্ষেত্ৰত নেপটিজ্‌ম, চৰকাৰী চাকৰিৰ ক্ষেত্ৰত দুৰ্নীতি আদিয়ে মেৰিট’ক্ৰেচীৰ মীথটোক আৰু অধিক অৰিহণা যোগায়৷  খেলপথাৰখন সঁচা অৰ্থত সমতল নহয়৷ যদিহে সমতল কৰিব লাগে এই শিপাই থকা বিশেষাধিকাৰসমূহৰ সৈতে মোকাবিলা কৰিবলৈ ব্যৱস্থাগত পৰিৱৰ্তনৰ প্ৰয়োজন, যাতে আৰ্থিক সচ্ছলতাই আনি দিয়া বিশেষাধিকাৰৰ সলনি প্ৰতিভা আৰু কঠোৰ পৰিশ্ৰম সফলতাৰ প্ৰকৃত নিৰ্ণায়ক হয়৷ আমেৰিকাৰ ৰাজনৈতিক দাৰ্শনিক মাইকেল জে চেণ্ডেলৰ এখন কিতাপ ‘The Tyranny of Merit : What’s Become of the Common Good’ত এই বিষয়টোৰ সঠিক আলোচনা হৈছে৷ কিতাপখনত আমেৰিকাৰ শিক্ষা ব্যৱস্থাৰ কথা কোৱা হৈছে যদিও ই ভাৰত আৰু অসমৰ ক্ষেত্ৰতো প্ৰযোজ্য৷ তেওঁ কৈছে, ‘কেৱল ধনী অভিভাৱকে নিজৰ সন্তানক এছএটি পৰীক্ষাৰ প্ৰিপাৰেশ্বন ক’ৰ্ছত নামভৰ্তি কৰোৱাই নহয়, তেওঁলোকে ব্যক্তিগত পৰামৰ্শদাতা নিয়োগ কৰি তেওঁলোকৰ কলেজৰ এপ্লিকেশ্বনবোৰ নিখুঁত কৰে, নৃত্য আৰু সংগীতৰ পাঠত তেওঁলোকে নামভৰ্তি কৰে, অভিজাত ক্ৰীড়া যেনে ফেঞ্চিং, স্কোৱাছ, গল্ফ, টেনিছ আদিত সিহঁত জড়িত হয়৷ আনকি দুখীয়া শ্ৰেণীৰ সহায় কৰিবলৈ সিহঁতক ভলুণ্টিয়াৰ হিচাপে দূৰদূৰণিলৈ পঠিওৱা হয়, যাতে মহাবিদ্যালয়ত নামভৰ্তিত পাছত সুবিধা হয়৷ আমেৰিকাত লিগেচী এডমিছন আৰু মোটা ধনৰ অনুদান দিও ছাত্ৰই নামভৰ্তিৰ সুবিধা পায়৷ ভাৰতৰ দৃশ্যপটলৈ যদি চাওঁ, আপাত দৃষ্টিত আই আই টি, মেডিকেল, আৰু প্ৰশাসনিক বিষয়াৰ পৰীক্ষাবোৰ নিকা আৰু মেধাৰ ভিত্তিত হয় বুলি কোৱা হয়৷ কিন্তু ধনী পৰিয়ালৰ ছাত্ৰ-ছাত্ৰীয়ে উচ্ছমানৰ প্ৰশিক্ষণ, ব্যক্তিগত টিউটৰ, আৰু উন্নত বিদ্যালয়ত পঢ়াৰ সুবিধা লাভ কৰে, যিয়ে তেওঁলোকৰ বাবে এই অতি প্ৰতিযোগিতামূলক পৰীক্ষাবোৰ উত্তীৰ্ণ হোৱাৰ সম্ভাৱনা যথেষ্ট বৃদ্ধি কৰে৷ ইয়াৰ বিপৰীতে অৰ্থনৈতিকভাৱে দুৰ্বল শ্ৰেণী বা গ্ৰাম্য অঞ্চলৰ ছাত্ৰ-ছাত্ৰীসকলে প্ৰায়ে এই সুবিধাবোৰ নাপায়৷ এই চোকা ল’ৰাৰ ৰূপকথাটোক সমাজত চলাই থকা হয়৷ যেতিয়া দুই-এজন আৰ্থিকভাৱে অনগ্ৰসৰ ব্যক্তিৰ সন্তানে এনে এটা পৰীক্ষাত উত্তীৰ্ণ হয়, তেতিয়া চাৰিওফালে কথাটো জনাজাত হৈ পৰে, বাতৰিকাকতত বাতৰি প্ৰকাশ পায়, টিভি চেনেলৰ সাংবাদিকে তেওঁক ‘জুবিন গাৰ্গ’ৰ গান গাবলৈ কয়, আদি৷ কিন্তু আৰ্থিক অসমতাই আন হাজাৰজন মেধাৱী ছাত্ৰক যে আগুৱাই যাবলৈ দিয়া নাই, সেই কথাবোৰ উপেক্ষিত হৈ ৰয়৷ এই ৰূপকথাক আমি সমাজত প্ৰচাৰ আৰু প্ৰসাৰ কৰাৰ সলনি ইয়াৰ সমাধানৰ কথা ভাবিব পাৰোঁ৷ মেৰিট’ক্ৰেচীৰ মীথক আঁতৰাবলৈ বহুমুখী পদ্ধতিৰ প্ৰয়োজন, যিয়ে সম-সুযোগক অগ্ৰাধিকাৰ দিব, ব্যৱস্থাগত বাধাসমূহ আঁতৰাব আৰু গাঁথনিগত অসুবিধাসমূহৰ সংস্কাৰ সাধন কৰিব৷ শিক্ষা ব্যৱস্থাৰ সংস্কাৰ, অৰ্থনৈতিক বৈষম্য হ্ৰাস, আৰু ইতিবাচক কৰ্মসূচীক প্ৰসাৰিত কৰি সমাজে অধিক সমতাৰ আৰু ন্যায়সংগত পৰিৱেশ গঢ়ি তোলাৰ দিশত কাম কৰিব পাৰে, য’ত যোগ্যতা কেৱল বিশেষাধিকাৰৰ ফলাফল নহয় বৰঞ্চ ব্যক্তিগত প্ৰচেষ্টা আৰু সম্ভাৱনাৰ প্ৰকৃত প্ৰতিফলন হ’ব৷ শিক্ষাৰ এই অসমতা যদিওবা সামূহিকভাৱে সমাজখনৰ সৃষ্টি, ইয়াত শৈক্ষিক ক্ষেত্ৰত ৰাজনৈতিক হস্তক্ষেপ আৰু বিদ্বৎ সমাজৰ মৌনতাও লক্ষণীয়৷ ৰিডিং বিশ্ববিদ্যালয়ৰ উপাচাৰ্য ডেভিড বেলে কৈছিল, ‘স্থায়ী ৰাজনৈতিক হস্তক্ষেপ আৰু নীতিৰ সাল-সলনিয়ে বিদ্যালয়ৰ শৈক্ষিক মান উন্নত হোৱাত বাধা দিয়ে৷’  ৰাজনীতিকৰ খেয়াল-খুচি বা ministerial whimsৰ মতে শিক্ষা বিভাগ পৰিচালনা হোৱাৰ ফল ইতিবাচক নহয়৷ এই সকলো কথা বিবেচনা কৰি এই চোকা ল’ৰাৰ ৰূপকথাটোক আমি প্ৰচাৰ আৰু প্ৰসাৰ কৰিবলৈ এৰি শৈক্ষিক প্ৰতিযোগিতা এক সমতল ক্ষেত্ৰলৈ অনাৰ বাবে দায়বদ্ধ আৰু প্ৰতিশ্ৰুতিবদ্ধ হোৱাৰ প্ৰয়োজনীয়তা নিশ্চয় আছে৷