শ্ৰমিক এতিয়াও অৱহেলিত
বিপ্লৱ শব্দটোৰ স’তে একধৰণৰ ৰোমাঞ্চ জড়িত হৈ থাকে৷ বিপ্লৱ মানে তাৎক্ষণিক পৰিৱৰ্তন, ভাললৈ হোৱা পৰিৱৰ্তন৷ যুগ যুগ ধৰি অভ্যস্ত অপৰিৱৰ্তনীয় বুলি ভবা পৰিস্থিতি বিপ্লৱে চকুৰ পচাৰতে সলনি কৰি পেলায়৷ ঔদ্যোগিক বিপ্লৱ বুলিলেও তেনে এখন ছবি আমাৰ মনলৈ আহে৷ ১৭৬০ চনমানৰ পৰা ইংলেণ্ডত আৰম্ভ হোৱা আৰু ক্ৰমান্বয়ে ইউৰোপ আৰু আমেৰিকালৈ বিয়পি পৰা ঔদ্যোগিক বিপ্লৱে পৃথিৱীখন চিনিব নোৱৰাকৈ সলনি কৰি পেলালে৷ মূলতঃ বিজ্ঞানৰ উদ্ভাৱন আৰু আৱিষ্কাৰসমূহৰ ফলত সৃষ্টি হোৱা প্ৰযুক্তিয়ে উৎপাদনৰ প্ৰক্ৰিয়াটোলৈ বৈপ্লৱিক পৰিৱৰ্তন আনিলে৷ নতুন উদ্যোগ প্ৰতিষ্ঠা হ’ল আৰু আগতে কল্পনা কৰিব নোৱৰা পৰিমাণৰ শ্ৰমিকৰ কাম ওলাল৷ গাঁৱৰ দুখীয়া তথা ভূমিহীন খেতিয়কে নতুন জীৱনৰ সন্ধানত উদ্যোগত শ্ৰমিকৰ কাম কৰিবলৈ চহৰলৈ ঢাপলি মেলিলে৷ চহৰবোৰৰ জনসংখ্যা হঠাৎ বাঢ়ি গ’ল৷ সেই সময়ৰ ইংলেণ্ড, ইউৰোপ আৰু আমেৰিকাৰ শ্ৰমিকৰ থকা-মেলাৰ অৱস্থা এতিয়া আমি ৰে’ললাইনৰ ওচৰে-পাঁজৰে গঢ়ি উঠা বস্তিবোৰৰ দৰে আছিল৷ বিশুদ্ধ খোৱাপানী, শৌচালয়– এইবোৰ একোৰেই সুবিধা নাছিল৷ আকাশ কলঘৰৰ ক’লা ধোঁৱাই আৱৰি ৰাখিছিল৷ ১৮০০ চনত মানুহৰ আয়ুস গড় আয়ুস আছিল ২৪-৩৬ বছৰ৷ ১৯০০ চনত গড় আয়ুস বাঢ়ি ৪৬ বছৰ হয়৷ আজিৰ মানেৰে জুখিলে ঔদ্যোগিক বিপ্লৱৰ সময়ত শ্ৰমিকসকলে এটা অতি নিম্ন মানৰ দুৰ্বিষহ জীৱন যাপন কৰিছিল৷ কিন্তু তেনে জীৱন আঁকোৱালি ল’বলৈ তেওঁলোকে গাঁও এৰি চহৰলৈ শ্ৰমিক হ’বলৈ আহিছিল যেতিয়া এই কথা অনুমান কৰিব পাৰি যে গাঁৱৰ জীৱন আৰু অধিক দুৰ্বিষহ আছিল৷ কিন্তু ঔদ্যোগিক বিপ্লৱে পৃথিৱীখন সলনি কৰিলে, বহু মানুহৰ বহু অবৰ্ণনীয় কষ্টকৰ জীৱনৰ বিনিময়ত৷
শ্ৰমিকে কাৰখানাবোৰত নিতৌ ১৪ ঘণ্টাপৰ্যন্ত মজুৰি কৰিবলগীয়া হৈছিল৷ উদ্যোগবোৰত বহু শ্ৰমিকে একেলগে কাম কৰাৰ বাবে তেওঁলোকৰ মাজত সম্পৰ্ক গঢ়ি উঠিল আৰু তেওঁলোকে নিজৰ অধিকাৰৰ হৈ মাত মাতিব আৰম্ভ কৰিলে৷ খেতিয়কে জমিদাৰৰ বিৰুদ্ধে কৰিব পৰাখিনি অতি সীমিত আছিল, ইয়াৰ বিপৰীতে শ্ৰমিকসকল ঐক্যবদ্ধ হ’লে মালিকৰ সৈতে দৰদাম কৰিব পাৰে৷ ১৮৮০ৰ দশকটোত আমেৰিকাৰ শ্ৰমিকসকলে ঐক্যবদ্ধভাৱে দৈনিক শ্ৰমৰ সময় ৮ ঘণ্টা কৰাৰ বাবে আৰু তাতকৈ অধিক সময় কাম কৰিলে অতিৰিক্ত মজুৰি দিয়াৰ বাবে দাবী তুলিলে৷ ইয়াৰ আধা শতিকা আগতে শ্ৰমিকে দাবী কৰিছিল কামৰ সময় নিতৌ ১০ ঘণ্টালৈ কমাবলৈ৷ কিন্তু কামৰ সময় ৮ ঘণ্টা কৰাৰ দাবী ক্ৰমান্বয়ে জোৰদাৰ হৈ উঠিল৷ আমেৰিকাৰ ‘সংগঠিত শ্ৰমিক আৰু ট্ৰেড ইউনিয়নৰ ফেডাৰেশ্বন’ৰ ১৮৮৪ চনৰ অক্টোবৰত হোৱা অধিৱেশনত সিদ্ধান্ত লোৱা হয় যে ১৮৮৬ চনৰ ১ মে’ৰ ভিতৰত ৮ ঘণ্টীয়া কামৰ সিদ্ধান্ত বলৱৎ হ’ব লাগিব৷ ইতিমধ্যে আমেৰিকাৰ ‘নাইটছ অৱ লেবাৰ’ নামৰ সংগঠনটো ক্ৰমান্বয়ে শক্তিশালী হৈ উঠিছিল আৰু ১৮৮৬ চনত ইয়াৰ সদস্য সংখ্যা ৭ লাখৰো অধিক হৈছিল৷ ট্ৰেড ইউনিয়নবোৰে তেওঁলোকৰ ৮ ঘণ্টা কামৰ সময়ৰ দাবীটো ক্ৰমান্বয়ে অধিক শক্তিৰে উত্থাপন কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰে৷ ‘আঠ ঘণ্টা কামৰ বাবে, আঠ ঘণ্টা শোৱাৰ বাবে আৰু আঠ ঘণ্টা তোমাৰ যি মন যায় তাৰ বাবে’ এই শ্লোগান ক্ৰমান্বয়ে শক্তিশালী হৈ উঠে৷ ১৮৮৬ চনৰ ৰ মে’ত সমগ্ৰ আমেৰিকাৰ শ্ৰমিকে সাধাৰণ ধৰ্মঘট পালন কৰে৷ এই আন্দোলন ২ আৰু ৩ মে’তো অব্যাহত থাকে আৰু ৪ মে’ত চিকাগোৰ হে-মাৰ্কেট স্কোৱাৰত এখন সভা অনুস্থিত হয়, সেই সভাখনৰ মাজতেই এটা বোমা বিস্ফোৰণ ঘটে আৰু কেইজনমান পুলিচ নিহত হয়৷ আচলতে কি ঘটিছিল সি ৰহস্যপূৰ্ণ হৈ থাকে৷ এই ঘটনাটোৰ বাবে জ্জজন এনাৰ্কিষ্টা বা নৈৰাজ্যবাদীক মৃত্যুদণ্ডৰে দণ্ডিত কৰা হয়৷ শ্ৰমিক আন্দোলনক কঠোৰ হাতেৰে দমন কৰাৰ চেষ্টা চলে৷
১৮৮৯ চনত ছ’চিয়েলিষ্ট আৰু কমিউনিষ্টৰ দ্বিতীয় ইণ্টাৰনেচনেলে হে-মাৰ্কেট ঘটনাৰ স্মৃতিত ৰ মে’ৰ দিনটোক আন্তৰ্জাতিক শ্ৰমিক দিৱস হিচাপে উদ্যাপন কৰিবলৈ সিদ্ধান্ত লয়৷
১৯১৬ চনত আমেৰিকাত ‘আডামছন’ আইনে ৮ ঘণ্টাৰ কৰ্মদিন আৰু অতিৰিক্ত সময়ৰ কামৰ বাবে অতিৰিক্ত মজুৰিক বৈধতা প্ৰদান কৰে৷ আন দেশতো ৮ ঘণ্টা কৰ্মদিনক আইনী বৈধতা প্ৰদান কৰা হয়৷
উন্নত পুঁজিবাদী দেশবোৰত শ্ৰমিকসকলে এটা ন্যূনতম মৰ্যাদাপূৰ্ণ জীৱন কটোৱাৰ সুবিধা পাইছে৷ বৃহৎ কৰ্প’ৰেটসমূহে আজিকালি শ্ৰমিকক কৰ্প’ৰেটৰ শ্বেয়াৰ দি অংশীদাৰত পৰিণত কৰিছে৷ মাইক্ৰ’ছফ্ট, গুগ্ল, ফেচবুক আদি অতি বৃহৎ তথ্য-প্ৰযুক্তিৰ কৰ্প’ৰেটবোৰত শ্ৰমিক অসন্তুষ্টিৰ কথা বিশেষ শুনা নাযায়৷ ভাৰতৰ ইনফ’ছিছ, উইপ্ৰ’ আদি তথ্য-প্ৰযুক্তিৰ কৰ্প’ৰেটবোৰে বা টাটা, বিৰলা, ৰিলায়েন্স আদি কৰ্প’ৰেটবোৰতো শ্ৰমিকে ন্যূনতম সা-সুবিধা পায়৷
কিন্তু ক্ষুদ্ৰ ব্যক্তিগত ক্ষেত্ৰত, অসংগঠিত ক্ষেত্ৰত, ক্ষুদ্ৰ আৰু মজলীয়া উদ্যোগবোৰত আজিও শ্ৰমিকৰ ওপৰত কদৰ্য শোষণ চলি আছে৷ তেওঁলোকৰ নিজৰ শক্তিশালী সংগঠন নাই আৰু তেওঁলোকৰ হৈ মাত মাতোতাও কোনো নাই৷
ফুটপাথৰ গুমটিৰ দোকানীজন নিজে মালিক৷ কিন্তু তেওঁ সেই অকণমান সজাটোত বা ফুটপাথৰ আকাশৰ তলত নিতৌ কিমান ঘণ্টা কাম কৰে? তেওঁ সপ্তাহত কেইদিন ছুটী পায়? কৰ’না মহামাৰীৰ সময়ত নিজৰ ঘৰলৈ হাজাৰ কিলোমিটাৰ খোজকাঢ়ি উভতি অহা শ্ৰমিকে তেওঁলোকৰ অসহায় অৱস্থাৰ কথা উদঙাই দিছিল৷
শ্ৰমিকসকলে নিজৰ প্ৰাপ্য অধিকাৰ পোৱাৰ বাটত কিছুদূৰ আগবাঢ়িছে৷ কিন্তু এতিয়াও বহুদূৰ বাট যাবলৈ বাকী আছে৷ কল্যাণকামী ৰাষ্ট্ৰ এখনে নিজৰ দেহৰ শ্ৰম বিক্ৰী কৰি খোৱা শ্ৰমিকসকলক এটা মৰ্যাদাপূৰ্ণ জীৱন দিব নোৱাৰিলে সেইটো ৰাষ্ট্ৰৰ চৰম ব্যৰ্থতা৷