পৰাগ কুমাৰ দাসৰ আদৰ্শৰ প্ৰাসংগিকতা আজিও আছে

স্বাধীনতা শব্দটোৰ অৰ্থ সলনি হৈ থাকে৷ ইয়াৰ দুশতকৈও অধিক অৰ্থ পোৱা যায়৷ স্বাধীনতা প্ৰধানতঃ দুই প্ৰকাৰৰ– ইতিবাচক স্বাধীনতা আৰু নেতিবাচক স্বাধীনতা৷ ব্যক্তিয়ে মনৰ কথা মুক্তকণ্ঠে প্ৰকাশ কৰিবলৈ পৰিৱেশ পোৱা স্বাধীনতা, মনৰ ক্ষোভ প্ৰকাশ কৰিবলৈ পোৱা স্বাধীনতা, সঁচা কথা ক’বলৈ সুবিধা পোৱাৰ স্বাধীনতা, অৰ্থনৈতিক স্বাধীনতা আদি হৈছে ইতিবাচক স্বাধীনতাৰ অংশ৷ আনহাতে, ৰাজনৈতিক স্বাধীনতা হৈছে নেতিবাচক স্বাধীনতা৷ পৰাগ কুমাৰ দাসে সদায় ইতিবাচক স্বাধীনতাৰ হকে মাত মাতিছিল৷

২৪ ফেব্ৰুৱাৰীত কটন বিশ্ববিদ্যালয়ৰ ছুডমাৰ্চন হলত অনুষ্ঠিত হৈ যায় ‘পৰাগ কুমাৰ দাস মেম’ৰিয়েল ট্ৰাষ্টৰ প্ৰথম বাৰ্ষিক স্মাৰক বক্তৃতানুষ্ঠান’৷ অসম-গৌৰৱ নিৰ্ভীক সাংবাদিকজনৰ ওপজা দিনটোৰ লগত সংগতি ৰাখি আয়োজিত গাম্ভীৰ্যপূৰ্ণ অনুষ্ঠানটোত মিলিত হৈছিল ছাত্ৰ-ছাত্ৰী, যুৱক-যুৱতীৰ লগতে শতাধিক লোক৷ অকালতে হেৰাই যোৱা দুৰন্ত তৰুণজনক স্মৃতিচাৰণ কৰিবলৈ সমৱেত অগণন গুণী-জ্ঞানী লোকৰ এই ভিৰে পৰাগ কুমাৰ দাসৰ আদৰ্শৰ প্ৰয়োজনীয়তাকেই প্ৰতিফলিত কৰিছে৷ অসমৰ বিভিন্ন প্ৰান্তৰ লগতে সুদূৰ কানাডাৰ পৰাও আহিছিল অনুষ্ঠানটোত অংশগ্ৰহণ কৰিবলৈ৷

ছুডমাৰ্চন হলৰ পৰিৱেশ দেখি এনে লাগিছিল যেন তাত গজি উঠিছে এখন ঘন বৌদ্ধিক অৰণ্য৷ তাৰ মাজতে এডাল সাধাৰণ তৃণ হৈ উপস্থিত থকাৰ সৌভাগ্য হৈছিল এই লেখকৰো৷ সংগ দিছিলোঁ ৰাষ্ট্ৰপতিৰ বঁটাপ্ৰাপক কৃতী শিক্ষক মঙলদৈৰ শশাংক হাজৰিকাক৷ আৰু এই মহাৰণ্যৰ সন্মুখতেই এইদৰে আৰম্ভ হৈছিল গুৰু-গম্ভীৰ কণ্ঠেৰে এটা পাণ্ডিত্যপূৰ্ণ বক্তৃতা৷ প্ৰদান কৰিছিল তিলোত্তমা মিশ্ৰই৷

অনুষ্ঠানটোৰ আৰম্ভণিতে পৰাগ দাসলৈ পৰিয়ালৰ সদস্য আৰু উপস্থিত গুণমুগ্ধই শ্ৰদ্ধাঞ্জলি যাচে৷ তাৰপাছতেই আৰম্ভ হয় ‘স্বাধীনতাৰ প্ৰস্তাৱ যুগে যুগে’ শীৰ্ষক বক্তৃতাটো৷ পৰাগ কুমাৰ দাসে দাবী কৰা ইতিবাচক স্বাধীনতাৰ বিষয়ে আলোকপাত কৰি শ্ৰীমতী মিশ্ৰই নিজকে 'midnight born child' বুলি কৈ ভিয়েটনামৰ যুদ্ধ, ভাৰতৰ স্বাধীনতা সংগ্ৰামৰ পৰা আলফাৰ স্বাধীন অসমৰ দাবীলৈকে জড়িত পটভূমিসমূহৰ তুলনামূলক ইতিহাস দাঙি ধৰি স্বাধীনতাৰ ভিন ভিন অৰ্থ সম্পৰ্কে বক্তব্য আগবঢ়ায়৷

মন কৰিবলগীয়া যে, সাংবাদিক দাসৰ মৃত্যুৱে পঁচিছ বছৰ অতিক্ৰম কৰিলে যদিও ইয়াৰ আগলৈকে তেওঁৰ স্মৰণত এনে বক্তৃতানুষ্ঠানৰ আয়োজন কৰা হোৱা নাছিল; এয়ে প্ৰথম৷ কিন্তু তাতোকৈ মন কৰিবলগীয়া কথাটো হৈছে প্ৰথমবাৰতেই ট্ৰাষ্টে স্বাধীনতাৰ দৰে এটা সংবেদনশীল বিষয় বাছনি কৰাটো আছিল সাহসী পদক্ষেপ৷ কিয়নো যি সময়ত স্বাধীনতা শব্দটোৰ ব্যৱহাৰৰ সামান্য বিসংগতিয়ে কাৰোবাৰ জীৱনলৈ মহাবিপদ নমাই অনাৰ সম্ভাৱনা প্ৰচুৰ, তেনে সময়ত এটা ৰাজহুৱা বক্তৃতা অনুষ্ঠিত কৰা, আৰু তাক ইণ্টাৰনেটযোগে বিশ্বত সম্প্ৰচাৰ কৰাটো কম সাহসী পদক্ষেপ নহয়৷ সেই কথা খোদ তিলোত্তমা মিশ্ৰৰ লগতে অনুষ্ঠানটোত ভাষণ দিয়া প্ৰবীণ সাংবাদিক হাইদৰ হুছেইন, নিতুমণি শইকীয়া আৰু ট্ৰাষ্টৰ সভাপতি ড॰ অপূৰ্ব কুমাৰ বৰুৱায়ো স্বীকাৰ কৰে৷

তাৰ মাজতে বক্তৃতাটোৰ যোগেদি শ্ৰীমতী মিশ্ৰই স্বাধীনতা বুলি ক’লে সৰ্বসাধাৰণে বুজি লোৱা ঠেক গণ্ডী অতিক্ৰমী এটা বিশাল অৰ্থ প্ৰদান কৰে৷ ‘স্বাধীনতা মানেই দেশ বিভাজন নহয়৷ স্বাধীনতা মানেই বিদ্ৰোহ নহয়৷ স্বাধীনতা মানে স্বাৱলম্বীহে৷ স্বাধীনতা মানে প্ৰগতিহে৷’হ্ল এইটোহে আছিল তেওঁৰ বক্তৃতাৰ সাৰবস্তু৷

তেওঁ টানি আনিছিল বিজ্ঞানৰ শ্বহীদ গেলিলিঅ’ৰ প্ৰসংগ৷ গেলেলিঅ’ক কোৱা হৈছিল যে, যদিহে তেওঁ ‘পৃথিৱী সূৰ্যৰ চাৰিওফালে ঘূৰে’ বুলি কোৱা কথাষাৰ উঠাই লয়, তেন্তে তেওঁৰ প্ৰাণ ৰক্ষা পৰিব৷ অন্যথা তেওঁৰ মৃত্যু নিশ্চিত৷ গেলেলিঅ’ই জানিছিল সূৰ্যটো নুঘূৰে, ঘূৰে পৃথিৱীখন৷ অথচ সঁচা কথাটো কোৱা বাবেই তেওঁৰ জীৱনলৈ নামি আহিছে মহাসংকট৷ সেয়ে তেওঁ জীৱন ৰক্ষা পৰে যদি পৰক বুলিয়েই তেওঁ ‘পৃথিৱী সূৰ্যৰ চাৰিফালে ঘূৰে’ বুলি কোৱা কথাষাৰ উঠাই লৈছিল৷ তাৰপাছত তেওঁৰ জীৱন ৰক্ষা পৰিছিল৷ কিন্তু তথাপি মৃত্যুৰ প্ৰাকক্ষণত তেওঁ কৈছিল– 'Yet it moves. Yet it moves'.

এই উদাহৰণটোৰ জৰিয়তে বক্তা শ্ৰীমতী মিশ্ৰই  আওপকীয়াকৈ ‘অশ্বত্থমা হত কিন্তু ইতি গজ’ৰ সুৰত পৰাগ কুমাৰ দাসৰ অদম্য সাহস, নিভাঁজ সততা, অমূল্য ত্যাগ আৰু স্বাধীনতাপিয়াসী চৰিত্ৰক গেলিলিঅ’তকৈ অধিক নম্বৰেৰে মূল্যাংকন কৰা যেন অনুভৱ হ’ল৷

হীৰেন গোহাঁয়ে ক’বৰ দৰে, ‘পৰাগ কুমাৰ দাস এজন ব্যক্তি নাছিল, তেওঁ আছিল এক জীৱন্ত শক্তি৷ বঞ্চিত, শোষিত অসমৰ সৃষ্টিকামী যুৱসমাজৰ মুক্তমনা আত্মপ্ৰতিষ্ঠাৰ আকাংক্ষাৰ তেওঁ মুখপাত্ৰ আছিল৷’ অথচ তেনে এজন লোকৰ স্মাৰক বক্তৃতানুষ্ঠানত প্ৰতিষ্ঠিত সাংবাদিকসকলে পৰাগ কুমাৰ দাসৰ পথেৰে আগৱাই যোৱাৰ সংকল্প লোৱাৰ পৰিৱৰ্তে, তেওঁৰ নীতি-আদৰ্শ শিৰত লৈ কাম কৰি যোৱাৰ প্ৰতিজ্ঞাবদ্ধ হোৱাৰ পৰিৱৰ্তে কেৱল শংকা প্ৰকাশ কৰাতেই দায়িত্ব শেষ কৰা কাৰ্যই বিশেষ আশাৰ বতৰা কঢ়িয়াই আনিব নোৱাৰিলে বুলি আমাৰ ভাব হয়৷

কিয়নো নিতুমণি শইকীয়াই তেওঁৰ ভাষণত অকপটে স্বীকাৰ কৰিছিল যে, গণতন্ত্ৰৰ চতুৰ্থ স্তম্ভ আজি দিশহাৰা৷ আজিৰ সাংবাদিকে পৰাগ কুমাৰ দাসৰ পথেৰে খোজ লোৱা কঠিন হৈ পৰিছে৷ তেওঁ যোৱা পথত আজি খোজে খোজে বিপদ বিদ্যমান৷ অৰ্থাৎ তেওঁ কেৱল সন্মুখীন হোৱা সমস্যাৰ কথাহে স্বীকাৰ কৰিলে, প্ৰত্যাহ৩ান কেনেদৰে প্ৰতিহত কৰিব লাগিব তাৰ বিষয়ে একো নক’লে৷ কিন্তু এতিয়া আৰু সমস্যাৰ কথা চৰ্বিত-চৰ্বন কৰি থকাৰ সময় নাই৷ সময় হৈছে সিদ্ধান্ত লোৱাৰ৷ সময় হৈছে সংকল্প লোৱাৰ৷ পিছে সাংবাদিকেই যদি সাংবাদিকৰ নীতি-আদৰ্শ, সততা-দায়বদ্ধতা ৰক্ষা কৰিবলৈ সাহস নকৰে, কৰিব কোনে? এটা মূল্যৱান প্ৰশ্ন৷

পৰাগ কুমাৰ দাস মেম’ৰিয়েল ট্ৰাষ্টৰ সম্পাদক ময়ূৰ বৰাই আঁত ধৰা আৰু নিয়াৰিকৈ পৰিচালনা কৰা অনুষ্ঠানটোৰ শেহ¸ৰপিনে কোৱা কথাখিনি যথেষ্ট মনোগ্ৰাহী৷ তেওঁ কয়–হ্ল ‘আমি পৰাগ কুমাৰ দাসৰ চিন্তা-ধাৰণা আৰু আদৰ্শক নতুন প্ৰজন্মৰ মাজত চিনাকি কৰাই দিবলৈ বিনম্ৰ প্ৰয়াস কৰিছোঁ৷ তেওঁলোকে তাক গ্ৰহণ-বৰ্জন কৰিবলৈ যুক্তি-বুদ্ধিৰে চালি-জাৰি চাব৷’ বেদব্ৰত বৰাই শলাগৰ শৰাই আগবঢ়াই সামৰণি পেলোৱা অনুষ্ঠানটো আছিল উপভোগ্য৷ লগতে ই আছিল ট্ৰাষ্টৰ সন্দেহাতীতভাৱে  প্ৰশংসনীয় প্ৰয়াস৷ পৰাগ কুমাৰ দাসৰ চিন্তা আৰু আদৰ্শৰ প্ৰাসংগিকতা আছিল, আছে, আৰু থাকিব যুগে যুগে৷