ভাৰতভূমিত তিব্বতী শৰণাৰ্থী

বিশ্ববিদ্যালয়ত গৱেষণা কৰি থকাৰ সুবাদত দেশৰ বিভিন্ন ঠাইত আমি ক্ষেত্ৰ অধ্যয়নৰ সুযোগ লাভ কৰোঁ৷ গৱেষণাৰ বিষয়বস্তু মূলতঃ শৰণাৰ্থী হোৱা বাবে ভাৰতত শৰণাৰ্থী হিচাপে বাস কৰি থকা আফগান, তামিল, তিব্বতী আদি শৰণাৰ্থীক লগ কৰাৰ বা তেওঁলোক থকা অঞ্চলসমূহলৈ গৈ তেওঁলোকৰ পৰিস্থিতি, জীৱন, জীৱিকা বা সংগ্ৰামৰ বিষয়ে অধ্যয়নৰ সুযোগ লাভ কৰোঁ৷ শৰণাৰ্থী বুলিলে সাধাৰণ অৰ্থত যুদ্ধ বা আন কোনো গোষ্ঠীগত বা ধৰ্মীয় বা আন কোনো কাৰণত উৎপীড়নৰ বলি হৈ প্ৰাণৰ মমতাত নিজ দেশৰ পৰা আন দেশলৈ আশ্ৰয় বিচাৰি অহা লোককে বুজা যায়৷ গৱেষণাৰ বাবে সময়ে সময়ে শৰণাৰ্থীক লগ কৰিবলৈ গৈ তেওঁলোকৰ থকা ঠাইত বহু সময়ত দিন কটাবলগীয়া হয়৷ আৰু তেওঁলোকৰ লগত থকা সময়ত ভাৰতত থকা শৰণাৰ্থীৰ জীৱন আৰু স্বাধীন ভাৰতীয় নাগৰিকৰ জীৱনৰ মাজত থকা পাৰ্থক্য স্পষ্ট ৰূপত অনুভৱ কৰাৰ সুযোগ লাভ কৰোঁ৷ ভাৰতত আন শৰণাৰ্থীৰ লগতে প্ৰায় ৮৫ হাজাৰ তিব্বতী শৰণাৰ্থীয়ে বাস কৰে৷ তিব্বতৰ পৰা অহা এই শৰণাৰ্থীসকলে ভাৰতৰ বিভিন্ন ৰাজ্যত সিঁচৰতি হৈ থকা শৰণাৰ্থী শিবিৰত বাস কৰি আহিছে৷ ১৯৫৯ চনত সংঘটিত চীনা আগ্ৰাসনত নিজৰ জীৱন বচাই তিব্বতৰ স্বাধীনতাৰ সংগ্ৰামখন আগুৱাই নিয়াৰ স্বাৰ্থত তিব্বতৰ ধৰ্মীয় আৰু ৰাজনৈতিক নেতা ১৪সংখ্যক দালাই লামা টেনজিন গাৎসুৰ নেতৃত্বত ১৯৫৯ চনত অৰুণাচল প্ৰদেশ অতিক্ৰমী তেজপুৰৰ সীমান্তৰে প্ৰায় ১৩,০০০ তিব্বতীয় লোক ভাৰতত প্ৰৱেশ কৰে আৰু ভাৰত চৰকাৰৰ সহায় ভিক্ষা কৰে৷ সেই সময়ৰ ভাৰত চৰকাৰৰ প্ৰধানমন্ত্ৰী জৱাহৰলাল নেহৰুৱে তিব্বতৰ লগত থকা ধৰ্মীয় আৰু সাংস্কৃতিক সম্পৰ্ক আৰু মানৱীয়তাৰ খাতিৰত সন্মানসহকাৰে দালাই লামা আৰু তেওঁৰ অনুগামীসকলক শৰণাৰ্থী হিচাপে আদৰণি জনায় আৰু পৰৱৰ্তী সময়ত প্ৰায় ৮০ হাজাৰ তিব্বতী লোক ভাৰতত প্ৰৱেশ কৰে৷ প্ৰথমতে ৰাস্তা নিৰ্মাণত কাম কৰা এই তিব্বতৰ  লোকসকলক দালাই লামাৰ অনুৰোধ ৰক্ষা কৰি ভাৰত চৰকাৰে প্ৰথমতে মচৌৰী আৰু পাছত হিমাচল প্ৰদেশৰ ধৰ্মশালাত স্থাপন কৰাৰ লগতে দক্ষিণ ভাৰতকে ধৰি ভাৰতৰ বিভিন্ন ৰাজ্যৰ প্ৰায় ৪৪টা শিবিৰত পৰ্যায়ক্ৰমে সংস্থাপিত কৰে৷ এই শিবিৰসমূহ মূলতঃ হিমাচল প্ৰদেশ, অৰুণাচল প্ৰদেশ, ছিকিম, পশ্চিমবংগ, মধ্যপ্ৰদেশ, উৰিষ্যা, কৰ্ণাটক আদি ৰাজ্যত সিঁচৰতি হৈ আছে৷ ভাৰতৰ  কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰৰ অনুৰোধ ৰক্ষা কৰি তিব্বতীসকলক সংস্থাপনৰ  বাবে প্ৰথমে কৰ্ণাটক চৰকাৰে ব্যলাকোপে নামৰ ঠাইত আশ্ৰয় শিবিৰৰ কাৰণে মাটি মোকলাই দিছিল৷ পৰৱৰ্তী সময়ত আন ৰাজ্য চৰকাৰসমূহেও তিব্বতীসকলক সংস্থাপনৰ বাবে মাটিৰ লগতে গৃহ নিৰ্মাণকে ধৰি আন সুবিধাৰ ব্যৱস্থা কৰি দিয়ে৷ তিব্বতৰ ধৰ্মীয় আৰু ৰাজনৈতিক নেতা দালাই লামাই ধৰ্মশালাত নিৰ্বাসিত তিব্বত চৰকাৰ স্থাপন কৰি তিব্বতৰ পৰা নিৰ্বাসিত লোকৰ জীৱন-জীৱিকাৰ সুৰক্ষা দি তেওঁলোকৰ তিব্বতী চিনাকি, ভাষা-সংস্কৃতি ৰক্ষা কৰি চীনৰ বিৰুদ্ধে নিজৰ স্বাধীনতা যুদ্ধ অব্যাহত ৰাখিছে৷ যদিও ভাৰত চৰকাৰে তিব্বতীয়সকলক ভাৰতৰ মাটিত নিৰ্বাসিত চৰকাৰ স্থাপনৰ অনুমতি দিছে, তথাপি এই চৰকাৰক চীনৰ বিৰুদ্ধে ৰাজনৈতিক প্ৰচাৰ বা কৰ্ম চলোৱাৰ অনুমতি দিয়া নাই বা আনুষ্ঠানিক স্বীকৃতি দিয়া নাই৷ ভাৰত চৰকাৰ নিজে কোনো শৰণাৰ্থী সম্পৰ্কীয় আন্তৰ্জাতিক গোটৰ সদস্য নোহোৱা সত্ত্বেও, তিব্বতী শৰণাৰ্থীক তেওঁলোকৰ জীৱন-জীৱিকাৰ লগতে নিজৰ পৰিচয় আৰু ধৰ্ম-সংস্কৃতি ৰক্ষা কৰিবৰ নিমিত্তে এই নিৰ্বাসিত চৰকাৰখনক কাম কৰাৰ অনুমতি দিছে৷ তিব্বতী শৰণাৰ্থীক ভাৰত চৰকাৰে বিদেশী আইনৰ অধীনত বিচাৰ কৰে৷ তিব্বতৰ ধৰ্মগুৰু দালাই লামাৰ নেতৃত্বত তিব্বতৰ পৰা আহি ভাৰতৰ লগতে বিশ্বৰ বিভিন্ন দেশত খোপনি পোতা তিব্বতীসকলে আজিপৰ্যন্ত নিজৰ চিনাকি, ভাষা, ধৰ্ম, সংস্কৃতি ৰক্ষা কৰি তিব্বতৰ স্বাধীনতা সংগ্ৰামখন অব্যাহত ৰাখিছে বা মধ্যম পন্থা অৱলম্বন কৰি তিব্বতক সম্পূৰ্ণ স্বায়ত্তশাসন দিয়াৰ দাবী অব্যাহত ৰাখিছে৷ ভাৰত আৰু চীনৰ মাজত হোৱা ১৯৬২ চনৰ যুদ্ধ বা সম্প্ৰতি চলি থকা সংঘাত যদিও সীমাকেন্দ্ৰিক, কিন্তু বাস্তৱত ভাৰত-চীনৰ এই সংঘাতৰ মূল ইছু্য তিব্বতকেন্দ্ৰিক৷  ভাৰত-চীনৰ  সম্পৰ্কত তিব্বত আৰু দালাই লামাই সদায় বিশেষ স্থান লাভ কৰি আহিছে৷ তিব্বত যদি সম্পূৰ্ণ স্বাধীন ৰাষ্ট্ৰ হ’লহেঁতেন, নিশ্চিতভাৱে ভাৰত-চীনৰ সীমাবিবাদ নহ’লহেঁতেন আৰু তিব্বতৰ ওপৰত যদি চীনে সম্পূৰ্ণ নিয়ন্ত্ৰণ আনিব পাৰে, তিব্বতৰ বিশাল প্ৰাকৃতিক সম্পদ চীনৰ হাতত সদায় থাকিব আৰু প্ৰতিৱেশী ভাৰতে চীনৰ আগ্ৰাসন নীতিৰ বাবে সীমান্তত সদায় ধন-জন-বল খৰচ কৰি সীমা সুৰক্ষাত ব্যস্ত থাকিব লাগিব৷ আজিৰ তাৰিখত চীনে ইতিমধ্যে তিব্বতৰ ওপৰত সম্পূৰ্ণ নিয়ন্ত্ৰণ লাভ কৰিছে আৰু তিব্বতীসকলক তিব্বতৰ ভিতৰত কঠোৰ হাতেৰে দমন কৰিছে আৰু ভাৰতেও সীমান্ত সুৰক্ষাৰ নামত অহৰ্নিশে সামৰিক আৰু কূটনৈতিকভাৱে ব্যস্ত থাকিব লগা হৈছে৷ দালাই লামায়ো তেওঁৰ নেতৃত্বত বিভিন্ন দেশত সিঁচৰতি হৈ থকা প্ৰায় ৰ লাখ ৫০ হাজাৰ তিব্বতী শৰণাৰ্থীৰে নিজৰ স্বাধীনতাৰ যুঁজখন অব্যাহত ৰাখিছে বা মধ্যম পন্থাৰ প্ৰস্তাৱ চীনলৈ আগবঢ়াই নিজৰ তিব্বতীয় চিনাকি, ধৰ্ম, ভাষা, সংস্কৃতি ৰক্ষা কৰিব বিচাৰিছে৷ তিব্বতীয় ধৰ্ম আৰু ৰাজনৈতিক গুৰু দালাই লামাৰ অহিংসৰ নীতিক সাৰোগত কৰি ভাৰতত থকা তিব্বতীসকলে নিজ নিজ শিবিৰসমূহত নিজৰ ভাষা, ধৰ্ম, সংস্কৃতিৰে পূৰ্ণ এখন সৰু তিব্বত গঢ়ি তুলিছে আৰু নিজৰ স্বাধীনতা সংগ্ৰাম অব্যাহত ৰাখিছে৷ গৱেষণাৰ বাবে তথ্য আহৰণ কৰিবলৈ গৈ বিভিন্ন স্থানত থকা তিব্বতীসকলৰ বাসস্থানসমূহ পৰিদৰ্শন কৰি আমি লক্ষ্য কৰিছিলোঁ তেওঁলোকৰ শৰণাৰ্থী জীৱন৷ তিব্বতীসকল মূলতঃ বৌদ্ধ ধৰ্মাৱলম্বী, তেওঁলোকৰ প্ৰাচীন ধৰ্ম হ’ল বন আৰু নগণ্যসংখ্যক ইছলাম ধৰ্মাৱলম্বী৷ তেওঁলোকৰ প্ৰতিটো শিবিৰত সৰু-বৰ বৌদ্ধ মঠ দেখা যায়৷ তেওঁলোকৰ প্ৰতিটো শিবিৰৰ ঘৰ-দুৱাৰ চৌহদ ধৰ্মীয় পতাকাৰে আৱৰা৷ গৃহ আৰু মঠসমূহত তিব্বতী নিৰ্মাণশৈলী আৰু ভাস্কৰ্যৰ পয়োভৰ৷ শিবিৰৰ ঠায়ে ঠায়ে ধৰ্মচক্ৰৰ অৱস্থিতি আৰু এই চক্ৰ ঘূৰাই তিব্বতীসকলে ধৰ্ম সাধনা কৰে৷ শৰণাৰ্থীসকলৰ, বিশেষকৈ বৃদ্ধসকলৰ হাতত ধৰ্মীয় মালা দেখা যায়, এই মালা হাতত লৈ জপ কৰি তেওঁলোকে ধৰ্মসাধনা কৰে৷ প্ৰতিটো তিব্বতীয় ধৰ্মীয় আৰু সাংস্কৃতিক অনুষ্ঠান তেওঁলোকে নিজ নিজ শিবিৰসমূহত পালন কৰে৷ তেওঁলোকে ভাৰতীয় খাদ্যৰ লগতে তিব্বতীয় খাদ্য সদায় গ্ৰহণ কৰে, সচৰাচৰ ধৰ্মীয় আৰু সাংস্কৃতিক অনুষ্ঠানত তিব্বতীয় সাজ-পোছাক পৰিধান কৰে৷ ধৰ্মীয় দিশটো সুচাৰুৰূপে চলাই নিয়াৰ উপৰি তিব্বতীসকলৰ প্ৰতিজনে তিব্বতী ভাষা ব্যৱহাৰ কৰে৷ বিদ্যালয়ৰ পাঠ্যক্ৰমতো তিব্বতী ভাষা শিক্ষণত গুৰুত্ব দিয়া হয়৷ অৰ্থনৈতিক আৰু সামাজিক দুয়োটা ক্ষেত্ৰতে তিব্বতী পুৰুষ-মহিলা ইজনে আনজনৰ পৰিপূৰক৷  তেওঁলোকৰ মাজত কৰ্মবিভাজন কম৷ এই দিশবোৰৰ উপৰি তিব্বতীসকলক অৰ্থনৈতিক আৰু সামাজিকভাৱে আগবাঢ়ি যোৱাত আটাইতকৈ অৰিহণা যোগায় তেওঁলোকে নিজৰ মাজত গঢ়ি তোলা সমবায় গোটে৷ শৰণাৰ্থীসকল মূলতঃ কৃষিকৰ্মৰ লগত জড়িত৷ তেওঁলোকে প্ৰধানকৈ মাকৈ উৎপাদন কৰে, আন খাৰিফ আৰু ৰবি শস্যৰ লগতে৷ ইয়াৰ উপৰি তেওঁলোক মূলতঃ খাদ্য বিপণীৰ ব্যৱসায় আৰু ঠাণ্ডাৰ দিনত পিন্ধা কাপোৰৰ ব্যৱসায়ৰ লগত জড়িত৷ বাসস্থানসমূহত থকা সমবায় গোটসমূহে কৃষিৰ পৰা দুগ্ধ উৎপাদনলৈ কৃষিঋণৰ পৰা ব্যৱসায়িক ঋণলৈ, বীজ  বিতৰণ, বীজ ৰোপণৰ পৰা শস্য উৎপাদন আৰু বিক্ৰীলৈ সকলো দিশ সামৰি লয়৷ তাৰ লগতে বাসস্থানসমূহত থকা বৃদ্ধ আশ্ৰমসমূহে অকলশৰীয়াকৈ থকা বা জীৱিকাৰ খাতিৰত সন্তান বা আত্মীয় বাহিৰত থকা বয়োজ্যেষ্ঠ ব্যক্তিক আশ্ৰয় আৰু পৰিচৰ্যা কৰে৷ লগতে ভাৰত চৰকাৰ আৰু তিব্বতৰ নিৰ্বাসিত চৰকাৰ বা দেশ-বিদেশৰ স্বেচ্ছাসেৱী সংস্থাসমূহৰ সহযোগত শিবিৰসমূহত শিক্ষানুষ্ঠান, চিকিৎসালয়, ধৰ্মীয় অনুষ্ঠান আদি গঢ়ি তোলাৰ লগতে পকীপথ, বজাৰ, প্ৰেক্ষাগৃহ আৰু বিভিন্ন আৰ্থ-সামাজিক অনুষ্ঠান গঢ়ি তোলা হৈছে৷ শিবিৰত গঢ় লৈ উঠা ব্যৱসায়-প্ৰতিষ্ঠান, বজাৰ আদিয়ে তিব্বতীসকলক জীৱন-যুঁজত আগুৱাই যোৱাত সহায় কৰিছে৷ প্ৰতিটো শিবিৰত থকা তিব্বতী নিৰ্বাসিত চৰকাৰৰ কাৰ্যালয়ে তিব্বতীসকলৰ সকলো দিশ চোৱা-চিতা কৰে৷ মন কৰিবলগীয়া যে ১৯৫৯ চনতে ভাৰতভূমিত প্ৰৱেশ কৰা এই তিব্বতীসকলে প্ৰায় ৬৩ বছৰ পাছতো ভাৰতীয়ৰ লগত সফলতাৰে সহাৱস্থান কৰিও আজিলৈকে নিজৰ স্বতন্ত্ৰ তিব্বতীয় পৰিচয় বৰ্তাই ৰাখিছে ভাৰতীয় সংস্কৃতিত বিলীন নোহোৱাকৈ নিজৰ স্বাধীনতা যুদ্ধ চলাই নিয়াৰ স্বাৰ্থত৷ তিব্বতীসকলে তেওঁলোকৰ স্বাধীনতা সংগ্ৰাম অনাগত ভৱিষ্যতত চলাই যাব নে চীনৰ বৈশ্যতা মানি ল’ব অথবা আশ্ৰয়দাতা ৰাষ্ট্ৰৰ নাগৰিকত্ব বিচাৰিব বা নিজৰ ভৱিষ্যৎ বিপদাপন্ন কৰি অনিশ্চিত ভৱিষ্যৎ মানি ল’ব, সেই উত্তৰ হয়তো সময়ে দিব৷  কিন্তু এই কথা ক’ব পাৰি ১৪সংখ্যক বৰ্তমানৰ দালাই লামা টেনজিন গাৎসু থকালৈ তিব্বতীসকলৰ স্বাধীনতাৰ যুদ্ধ নিশ্চিতভাৱে চলি থাকিব৷ ভাৰত চৰকাৰেও হয়তো অনাগত দিনত তিব্বতক আগত ৰাখি বিশ্ব মঞ্চত চীনৰ আগ্ৰাসন ৰোধৰ চেষ্টা চলাব আৰু চীনেও চতুৰ্দশ দালাই লামাৰ বিদায়ৰ পাছত অধিক কঠোৰ নীতি লৈ তিব্বতৰ স্বাধীনতা সংগ্ৰাম সম্পূৰ্ণৰূপে দমনৰ চেষ্টা চলাব৷ এনেদৰে চীন-ভাৰতৰ সম্পৰ্কত তিব্বত আৰু তিব্বতী শৰণাৰ্থী প্ৰাসংগিক হৈ থাকিব৷