জাতিবাদ, গোষ্ঠীবাদ আৰু নাগৰিকৰ পৰিচয়

সাৰ্বভৌমত্বৰ দাবীৰে ভাৰতৰ জনতাই গ্ৰহণ কৰা ভাৰতীয় সংবিধানে দেশৰ জনগণক ‘নাগৰিক’ বুলি গণ্য কৰিছে৷ এইখন দেশ অথবা ৰাষ্ট্ৰ ‘মোৰ’ বুলি অধিকাৰ সাব্যস্ত কৰিব পৰাৰ যোগ্যতাপ্ৰাপ্ত লোকক দেশখনৰ নাগৰিক বুলি স্বীকাৰ কৰিছে৷ দেশৰ নাগৰিকত্ব প্ৰাপ্তিৰ যোগ্যতা কি, সেই সম্পৰ্কে আৰু নাগৰিকত্ব পাব পৰাৰ বা গ্ৰহণ কৰিব পৰাৰ অধিকাৰ আদিৰ বিষয়েও সংবিধানৰ ৫-১১ অনুচ্ছেদত কোৱা হৈছে৷ এইখন দেশৰ নাগৰিকৰ মাজত পৃথক পৃথক ধৰ্মীয় আচৰণ, গোষ্ঠীগত সংস্কাৰ, প্ৰথা প্ৰচলিত হৈ আহিছে যুগ-যুগান্তৰৰ পৰা৷ বেলেগ বেলেগ ভাষা, ধৰ্মৰ জনগোষ্ঠী তথা জাতিৰ লোকৰ দেশ এইখন৷ সকলো ধৰ্মৰ সকলো জাতি, গোষ্ঠীৰ ব্যক্তি তথা নাগৰিকৰ সম-অধিকাৰ এইখন দেশত থকা বুলি ঘোষিত হৈছে সংবিধানত৷ সকলো নাগৰিককে আইনৰ সন্মুখত সমান বুলি গণ্য কৰা হৈছে৷ নক’লেও হয় ৰাষ্ট্ৰৰ ওপৰত সকলো নাগৰিকৰ সমঅধিকাৰ আৰু আইনৰ দৃষ্টি সমান বুলি অনুভৱ কৰিব পৰাৰ সুযোগ সংবিধানত লিখিত কথাবোৰে নিশ্চিত কৰিব নোৱৰাৰ কাৰণে দেশৰ চুকে-কোণে জাতিবাদ, সম্প্ৰদায়বাদ তথা ধৰ্মভিত্তিক সংঘাতৰ জন্ম হোৱাটো অনস্বীকাৰ্য৷ নাগৰিক বুলি লিখা অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ শব্দটো সংবিধানখনৰ পাতৰ আঁৰতে লুপ্তপ্ৰায় হৈ থকাটো মন কৰিবলগীয়া৷ এতিয়া মানুহৰ পৰিচয় হৈছে ‘মই হিন্দু, ‘মই মুছলমান’, ‘মই খ্ৰীষ্টান, বৌদ্ধ, জৈন আদি৷ লগে লগে মই বামুণ, মই কলিতা, মই বড়ো, মই ছিডল কাষ্ট, মই ট্ৰাইবেল, মই কোচ, মই আহোম, মই কছাৰী আদি৷ নাগৰিক বুলি কোনোৱে ভাবিবলৈ প্ৰস্তুত নহয়, অনুভৱ কৰিব পৰাকৈ ৰাষ্ট্ৰই, ৰাজ্যবোৰৰ শাসক গোষ্ঠীয়ে পৰিৱেশ-পৰিস্থিতি সৃষ্টি কৰাৰ বাবে প্ৰস্তুত নহয়৷ ৰাষ্ট্ৰ বা ৰাজ্যৰ উমৈহতীয়া সমস্যাৰ কথা সম্প্ৰদায় বা গোষ্ঠী ভিত্তিত গঢ় লোৱা জনসমষ্টিৰ মানসিকতাত গৌণ হৈ পৰাটো লক্ষণীয় হৈ পৰিছে৷ শুনিবলৈ পোৱা যায়– ‘আমি অমুক সম্প্ৰদায়ৰ, জাতিৰ লোক সদায় বঞ্চিত, প্ৰৱঞ্চিত হৈ আহিছোঁ, প্ৰতাৰিত হৈছোঁ আৰু হৈ আহিছোঁ নিৰ্যাতিত৷ নিজ নিজ জাতি, সম্প্ৰদায়ৰ গণসমষ্টিৰ সমস্যা সমাধানৰ সংগ্ৰামত ব্যস্ত৷ সেই সংগ্ৰাম কিন্তু অহেতুক বুলি ক’ব পৰাৰ যুক্তি অবান্তৰ৷ আমাৰ দেশৰ চৰকাৰ চলোৱা ৰাজনৈতিক নেতা, একাংশ প্ৰশাসনীয় কতৃৰ্ত্বপ্ৰাপ্ত ব্যক্তিৰ অন্যায় আচৰণপ্ৰসূত এনে পৰিস্থিতি৷ ধৰ্ম, জাতি, সম্প্ৰদায়, গোষ্ঠীৰ ভুৱা দৰদৰ ৰাজনৈতিক ছল-চক্ৰান্তৰে একাংশ সুবিধাবাদী ৰাজনীতিকে নিজ নিজ জাতি, সম্প্ৰদায়ৰ প্ৰতিভূত ৰূপত আৱিৰ্ভাৱ হৈ জাতিবাদী, সম্প্ৰদায়বাদী তথা ধৰ্মভিত্তিক ৰাজনৈতিক নেতা হৈ পৰাৰেই বিষম পৰিণতি নাগৰিকৰ মাজত এনে বিভাজন সৃষ্টি৷ এনে বিপৰ্যস্ত সামাজিক পৰিস্থিতিৰ সৃষ্টিকৰ্তা দেশৰ চৰকাৰ, শাসকীয় ৰাজনৈতিক দল আৰু নেতা৷ জাতিবাদী, সম্প্ৰদায়বাদী তথা গোষ্ঠীভিত্তিক ৰাজনীতি, সামাজিক ব্যৱস্থা এটাৰ সৃষ্টি হ’ব পৰাকৈ সংশ্লিষ্ট জাতি, জনগোষ্ঠী তথা সম্প্ৰদায়ৰ লোকৰ প্ৰতি কৰা বৈষম্যমূলক আচৰণ, ব্যৱহাৰ আদিয়েই নি(য় ইয়াৰ কাৰণ৷ দেশৰ চৰকাৰ এনেবোৰ গোষ্ঠীবাদী, জাতিবাদী ধাৰণাৰ সৃষ্টি হ’ব নোৱৰাৰ বাবে সাংবিধানিক ব্যৱস্থাৰে আৰু প্ৰয়োজন সাপেক্ষে সংবিধানৰ প্ৰয়োজনীয় সংশোধনীৰে দেশৰ সকলো নাগৰিকৰ প্ৰতি সম-আচৰণ, সম-ব্যৱহাৰ আৰু সম-সুবিধা দানৰ ব্যৱস্থা নিশ্চিত কৰাৰ দায়িত্ব নিষ্ঠাৰে পালন কৰিব লাগিছিল আৰু দেশবাসীৰ পৰিচয় জাতি, সম্প্ৰদায়ভিত্তিক হোৱাৰ বিপৰীতে ‘নাগৰিক’ৰ পৰিচয়ৰ প্ৰতি অধিক দায়িত্বশীল কৰি তুলিব পাৰিব লাগিছিল৷ কিন্তু চৰম দুৰ্ভাগ্যজনক কথাটোৱেই হৈছে যে জনসাধাৰণে ঐক্য, শান্তি, সম্প্ৰীতি আৰু ভাতৃত্ববোধেৰে জীৱন নিৰ্বাহ কৰিবলৈ বিচৰাৰ বিপৰীতে দেশৰ নাগৰিকে ভোট দি পতা চৰকাৰে দেশৰ জনতাক তথা নাগৰিকক ধৰ্ম, জাতি, ভাষা, সম্প্ৰদায় তথা গোষ্ঠীৰ নামত ভাগ ভাগ কৰাৰ গভীৰ ষড়যন্ত্ৰ ৰচনা কৰি আহিছে একমাত্ৰ ভোটবেংক সৃষ্টিৰ ৰাজনীতিৰ স্বাৰ্থত৷ ৰাজনৈতিক স্বাৰ্থপূৰণৰ উদ্দেশ্যত কোনোবা এটা জাতি, সম্প্ৰদায় বা ধৰ্মীয় গোষ্ঠীৰ প্ৰতি বৈষম্য তথা অন্যায় আচৰণেৰে সংঘাত আৰু সংঘৰ্ষৰ সৃষ্টি কৰোৱায় আৰু সমাজক বিপৰ্যস্ত কৰাৰ ঘটনা-পৰিঘটনা জনগণে প্ৰত্যক্ষ কৰি আহিছে৷ কিন্তু সচেতন মহলে অনুভৱ কৰে যে দেশৰ লোকসকলৰ আচল পৰিচয় যাতে ‘নাগৰিক’হে হয় সেইটো নিশ্চিত নহ’লে সকলো ধৰ্মৰ, সকলো জাতি-সম্প্ৰদায়ৰ শান্তিপূৰ্ণ, প্ৰগতিশীল সহবাস সম্ভৱ নহয়৷ ধৰ্মৰ নামত, জাতিৰ নামত, সম্প্ৰদায়ৰ নামত বিভাজনমুখী ৰাজনীতি সমাজ ব্যৱস্থাৰ বিলুপ্তিকৰণৰ দায়িত্ব দেশৰ চৰকাৰে ল’বই লাগিব আৰু সকলো জাতি, জনগোষ্ঠী, ধৰ্ম, সম্প্ৰদায়ৰ লোকসকলে ঐক্যবদ্ধভাৱে ইয়াৰ বাবে সমাজ বিপ্লৱৰ বাবে অগ্ৰসৰ হোৱাটো সময়ৰ দাবী৷