পুঁজিপতিৰ হাতোৰাত কৃষকৰ ফচল

... চৰকাৰক প্ৰয়োজনীয় শস্যসমূহ খেতিয়কৰ পৰা লৈ গুদামত মজুত কৰাৰ দায়িত্ব ভাৰতীয় খাদ্য নিগমৰ৷ কিন্তু 

কৃষকৰ ‘ন্য়ূনতম সমৰ্থন মূল্য’  প্ৰদান  কৰে ‘কৃষি খৰচ আৰু মূল্য আয়োগ’-এ৷ দুৰ্ভাগ্যৰ কথা যে ভাৰতত কেৱল ৬ শতাংশ কৃষকেহে কৃষি বিপণন পৰিষদত নিজৰ শস্য বিক্ৰী কৰে৷ ভাৰতত শীতলীকৰণ ভঁৰাল, ভাণ্ডাৰ নথকাৰ অজুহাতত কৃষকক ওভোতাই পঠিওৱাৰ ফলত  কৃষকে পঁুজিপতিৰ ওচৰতে অতি কম দামত ফচল বিক্ৰী কৰে আৰু চৰকাৰী বিষয়াই সেই পুঁজিপতিৰ গুৰিৰ পৰা দুই-এটকা বঢ়াই সেই শস্য কিনি নি চৰকাৰী ভঁৰাল পূৰণ কৰে৷ এনে কৰিলে চৰকাৰী বিষয়াই খেতিয়কে শস্য বিক্ৰী কৰা তথ্য দেখুৱাই নূ্যনতম সমৰ্থন মূল্য  নিজৰ পকেটত ভৰাই ধনী হোৱাৰ নজীৰবিহীন ঘটনাই ভৰি আছে ভাৰত৷ কৃষকসকলৰ ভয় যে এই তৃতীয়খন আইনে নূ্যনতম সমৰ্থন মূল্যৰ বিলুপ্তি  কৰিব ...

বিশ্বৰ সৰ্বশক্তিমান দেশ আমেৰিকাৰ প্ৰথমজন ৰাষ্ট্ৰপতি জৰ্জ ৱাশ্বিংটনে কৈছিল– ‘I would rather be on my firm than be emperor of the world’৷ বিশ্বৰ যদি আমি প্ৰতিখন দেশৰ ইতিহাস খুঁচৰি চাওঁ, কৃষিয়েই দেশসমূহৰ প্ৰাৰম্ভিক অৰ্থনৈতিক সচ্ছলতাৰ প্ৰথম বাট বুলিব পাৰি৷ ‘লো’ৰ আৱিষ্কাৰ হোৱাৰ পাছত নদী উপত্যকাতে গঢ়ি উঠিছিল কৃষিভিত্তিক সমাজসমূহ৷ এইসমাজসমূহেই  গৈ বৰ্তমানৰ ৰাষ্ট্ৰৰ ৰূপ পাইছে বুলি বহুতো ইতিহাসবিদে উল্লেখ কৰিব বিচাৰে৷ কিন্তু এইসমূহ তথ্য বিশ্লেষণৰ যথেষ্ট প্ৰয়োজন আছে৷

ভাৰতৰ ইতিহাস লক্ষ্য কৰিলে দেখা পাম যে মোগল সম্ৰাট আকবৰৰ দিনত ‘দাহশাল’, ‘বন্দৱস্ত আৰ্জি’, ‘জাৱটি’ ব্যৱস্থাৰ দ্বাৰা কৃষকৰ পৰা কৰ সংগ্ৰহ কৰাৰ কথা অনুমান কৰিব পৰা যায়৷ নিম্ন বা ‘টেহছিল’ পৰ্যায়ত ‘দস্তুৰ-আল-অমল’ পদ্ধতিৰ জৰিয়তে মাটিৰ খাজনা দিয়াৰ কথা ইতিহাসৰ পাতত লিপিবদ্ধ আছে৷ ১৭৬৪ চনত বক্সাৰ যুদ্ধৰ পাছত মোগল শাসনৰ অন্ত হৈ ইংৰাজসকলে শাসনভাৰ হাতলৈ নিয়ে৷ সেই সময়তে মাটিৰ বন্দৱস্তৰ কাৰণে ‘জমিদাৰী ব্যৱস্থা’ লৰ্ড কৰ্নৱালিছৰ সময়তে আৰম্ভ কৰে৷ এই ব্যৱস্থাত নিৰ্দিষ্ট অঞ্চলৰ খেতিপথাৰৰ কৰসমূহ সংগ্ৰহ কৰি জমিদাৰসকলে ব্ৰিটিছ চৰকাৰক প্ৰদান কৰিছিল৷ তাৰ পৰৱৰ্তী সময়ত থমাছ মুন’ৰোৰ দিনত জমিদাৰী ব্যৱস্থাৰ অৱসান ঘটা ‘ৰায়তৱাৰী’ ব্যৱস্থাৰ প্ৰৱৰ্তন কৰে৷ এই ব্যৱস্থাত কৃষকৰ পৰা পোনপটীয়া কৰ সংগ্ৰহৰ কথা সূচনা কৰে৷ পাছত লৰ্ড ৱিলিয়াম বেণ্টিংকে ‘মহলৱাৰী’ ব্যৱস্থা নতুনকৈ আৰম্ভণি কৰে৷ এই ব্যৱস্থাত ব্যক্তিগত কৰ সংগ্ৰহৰ সলনি এখন গাঁৱৰ পৰা সামগ্ৰিক কৰ সংগ্ৰহত গুৰুত্ব দিছিল৷

১৮৫৭ চনৰ চিপাহী বিদ্ৰোহৰ পাছত ব্ৰিটিছ চৰকাৰৰ ধনৰ ভঁৰাল  টনকিয়াল কৰাৰ প্ৰয়োজন হোৱাত ১৮৬০ চনৰ জেমছ উইলছনৰ উপদেশ মতে লগোৱা আয়কৰ অসমতো বলৱৎ কৰা হ’ল৷ সাধাৰণ কৃষকে কৰ-কাটলৰ হেঁচাত মূৰ দাঙিব নোৱৰা অৱস্থাত ১৮৫৮ চনত গোচৰ আদিৰ সংখ্যা কম কৰাৰ অজুহাতত আদালতৰ নিষেধাজ্ঞা উলংঘন কৰি নগাঁৱতো ষ্টাম্প ডিউটী লগালে৷ কামৰূপ, দৰং আৰু নগাঁৱৰ সদৰত আৱকাৰী কৰ লগালে৷ কৰ উঠাওঁতে কৰতকৈ অধিক খৰচ হ’ব বুলি জনজাতীয় এলেকা ইয়াৰ পৰা বাদ পৰিল৷ নদী-বিলত মাছ মাৰিবলৈ নিৰ্দিষ্ট মহল কৰি সৰ্বোচ্ছ ডাক দিয়াজনৰ বন্দৱস্তী দি জলকৰ লোৱাৰ ব্যৱস্থা কৰিলে৷ কঠৰ ওপৰত গড়মাটি কৰ, ইকৰা-খাগৰিৰ ওপৰত বনকৰ আৰু চৰণীয়া পথাৰৰ ধাৰ্য কৰে৷ বাৰী-চাপৰি মাটিত সৰহকৈ আফুখেতি কৰাত তাৰ ৰসেৰে কানি তৈয়াৰ কৰিবলৈ লোৱাত খাজনা সংগ্ৰহৰ পৰিমাণ কমিছে বুলি ১৮৫১-৫২ত চৰকাৰে আবকাৰী কানি বেচা প্ৰথা অৱলম্বন কৰে৷ তেওঁলোকে ভাবিছিল মানুহে সৰহ পইচা দি কিনিবলগা হ’লে কানি খোৱাটো কমাব৷ অভ্যস্ত কানিয়াই যিমানেই দাম হওক কানি কিনিব বুলি আৰু পইচাৰ বাবে চাহ বাগানত কাম কৰিব বুলি চাহ খেতিয়কে ধৰি লৈছিল৷ কানিয়াক আবকাৰী কানিৰ ওপৰত সম্পূৰ্ণ নিৰ্ভৰশীল হ’বলৈ ১৮৬১ চনত আফু খেতি বন্ধ কৰে৷ সৰহ দামত কানি কিনিব নোৱাৰি কৃষক, বিশেষকৈ জনজাতীয় এলেকাৰ মানুহ অতিকৈ বিতুষ্ট হয়৷ এই কৰবোৰত বিতুষ্ট হোৱা ৰাইজে ১৮৬১ চনৰ সাত ছেপ্টেম্বৰত আৰম্ভ কৰা সংগ্ৰামে ৰাইজমেলৰ পৰা ফুলগুৰিৰ ধেৱাৰ বিদ্ৰোহৰ ৰূপ লৈ  কৃষক বিদ্ৰোহৰ ভাৰতত এক নিদৰ্শন দি থৈ যায়৷ এইসমূহৰ উপৰি ভাৰতৰ আন ঠাইত হোৱা কৃষক বিদ্ৰোহৰ বিপ্লৱসমূহো কৃষকৰ ওপৰত কৰা অত্যাচাৰৰ বহিঃপ্ৰকাশৰ উদাহৰণ৷

স্বাধীনতাৰ পৰৱৰ্তী সময়তো ভাৰতৰ প্ৰথম পঞ্চবাৰ্ষিক পৰিকল্পনাৰ সময়ত জৱাহৰলাল নেহৰুৱে কৃষকৰ প্ৰতি গুৰুত্ব দিছিল যদিও নেহৰুৰ দিনটো ভাৰতীয় কৃষকে বৰ বেছি সুবিধা লাভ কৰিব নোৱাৰিলে৷ কিন্তু ৬০ৰ দশকৰ মাজভাগত ভাৰতত কৃষিখণ্ডত দেখা মন্দাৱস্থাৰ বাবে প্ৰধানমন্ত্ৰী লাল বাহাদুৰ শাস্ত্ৰীৰ নেতৃত্বত ভাৰতত সেউজ বিপ্লৱৰ আৰম্ভণি হয়৷ ব্ৰিটিছ শাসনৰ সময়ত ধনী-দুখীয়া খেতিয়কৰ মাজত সমতা স্থাপন কৰিবলৈ চৰকাৰী পৃষ্ঠপোষকতা অনা হৈছিল৷ কিন্তু সেয়া আছিল  ক্ষণস্থায়ী৷ সেউজ বিপ্লৱৰ পৰৱৰ্তী সময়ত আকৌ ধনিক শ্ৰেণীৰ ওচৰতে সম্পদ কেন্দ্ৰীভূত হৈছিল৷

এই ঘটনাসমূহৰ পৰা যদি আমি ২০২০ চনৰ কাৰ্যক্ৰমণিকাসমূহ বিশ্লেষণ কৰোঁ, এক সাংঘাতিক পৰিৱৰ্তন দেখা পাম৷ যিখন ‘ Essential Commodities Amendment Bill-২০২০’  সদনৰ মজিয়াত উত্থাপন কৰা হ’ল, সেইখন বিধেয়ক ‘Essential Commodities Bill-১৯৫৫’ৰ সংশোধিত ৰূপ৷ ১৯৫৫ৰ এইখন আইন অনুসৰি  কোনো পাইকাৰি বা খুচুৰা ব্যৱসায়ীয়ে ব্যক্তিগত গুদামত সামগ্ৰী জমা কৰিব নোৱাৰে৷ কিন্তু ২০২০১ এইখন সংশোধিত আইনে ব্যৱসায়ীক সামগ্ৰী সংৰক্ষণ কৰাৰ সম্পূৰ্ণ অধিকাৰ প্ৰদান কৰি বজাৰত সামগ্ৰীৰ কৃত্ৰিম নাটনি কৰাৰ ৰঙা দলিচা পাৰি দিয়া হ’ল৷ কেৱল যুদ্ধ আৰু আভ্যন্তৰীণ অচলাৱস্থাৰ সময়ত এনে কৰিব নোৱাৰিব বুলি আইনখনত উল্লেখ আছে যদিও আমিতো এতিয়া যুদ্ধ আৰু আভ্যন্তৰীণ অচলাৱস্থা হোৱাটো কামনা কৰিব নোৱাৰোঁ৷ লগতে এইখন আইনৰ মতে কৃষকেই ঘৰত বস্তু মজুত কৰি ৰাখিব পাৰিব আৰু বস্তুৰ পাইকাৰি দাম বৃদ্ধি পালে বস্তু বিক্ৰী কৰিব পাৰিব৷ হয় পাৰিব, কৃষকৰ লাভো হ’ব, কিন্তু প্ৰতিজন কৃষকৰ খাদ্যশস্য মজুত কৰিব পৰাকৈ সুবিধা আছেনে?

সংসদত গৃহীত হোৱা আনখন আইন হ’ল– ‘Farmers [empowerment and protection] Agreement on Price Assurance and Firm Service Bill’৷ এইখন আইনে কয়  বন্দৱস্ত কৃষিৰ কথা আৰু খেতিৰ আগত মূল্যৰ কথা৷ অৰ্থাৎ কোনো ব্যক্তিগত কোম্পানী আৰু কৃষকৰ মাজত চৰকাৰী বিষয়াৰ মধ্যস্থতাত  খেতিৰ পূৰ্বেই শস্যৰ দাম নিৰ্ধাৰণ কৰি  চুক্তি কৰি দিয়া হয় আৰু শস্য চপাবৰ সময়ত সেই শস্য কোম্পানীয়ে লৈ যায়৷ ২০১২ চনতো প্ৰধানমন্ত্ৰী মনমোহন সিঙৰ দিনত এনেদৰে চুক্তিবদ্ধ কৃষি কৰাৰ ব্যৱস্থা কৰা হৈছিল যদিও আইনলৈ ৰূপান্তৰ হোৱা নাছিল৷

 এতিয়া আহিছোঁ আটাইতকৈ বিতৰ্কিত আৰু ৩য়খন বিধেয়কলৈ৷ সেইখন হ’ল– ‘Farmers Produce Trade  and Commerce [promotion and Facilation] Bill’৷ এই অধিনিয়মৰ মতে ভাৰতৰ যিকোনো ঠাইৰ মানুহে যিকোনো ঠাইতে ফচল ক্ৰয়-বিক্ৰয় কৰিব পাৰিব৷ যিদৰে ব্যক্তিগত কোম্পানীয়ে অগ্ৰিমভাৱে শস্যৰ চুক্তিবদ্ধ কৰিলে ‘পূৰ্বনিৰ্ধাৰিত মূল্য’ বুলি কয়, ঠিক একেদৰে চৰকাৰে শস্যৰ মূল্য নিৰ্ধাৰণ কৰে, তাক কোৱা হয় নূ্যনতম সমৰ্থন মূল্য৷ চৰকাৰক প্ৰয়োজনীয় শস্যসমূহ খেতিয়কৰ পৰা লৈ গুদামত মজুত কৰাৰ দায়িত্ব ভাৰতীয় খাদ্য নিগমৰ৷ কিন্তু কৃষকৰ ‘নূ্যনতম সমৰ্থন মূল্য’  প্ৰদান  কৰে ‘কৃষি খৰচ আৰু মূল্য আয়োগ’-এ৷ দুৰ্ভাগ্যৰ কথা যে ভাৰতত কেৱল ৬ শতাংশ কৃষকেহে কৃষি বিপণন পৰিষদত নিজৰ শস্য বিক্ৰী কৰে৷ ভাৰতত শীতলীকৰণ ভঁৰাল, ভাণ্ডাৰ নথকাৰ অজুহাতত কৃষকক ওভোতাই পঠিওৱাৰ ফলত  কৃষকে পুঁজিপতিৰ ওচৰতে অতি কম দামত ফচল বিক্ৰী কৰে আৰু চৰকাৰী বিষয়াই সেই পুঁজিপতিৰ গুৰিৰ পৰা দুই-এটকা বঢ়াই সেই শস্য কিনি নি চৰকাৰী ভঁৰাল পূৰণ কৰে৷ এনে কৰিলে চৰকাৰী বিষয়াই খেতিয়কে শস্য বিক্ৰী কৰা তথ্য দেখুৱাই নূ্যনতম সমৰ্থন মূল্য  নিজৰ পকেটত ভৰাই ধনী হোৱাৰ নজীৰবিহীন ঘটনাই ভৰি আছে ভাৰত৷ কৃষকসকলৰ ভয় যে এই তৃতীয়খন আইনে নূ্যনতম সমৰ্থন মূল্যৰ বিলুপ্তি  কৰিব৷ কান্তা কমিটীৰ প্ৰতিবেদনতো নূ্যনতম সমৰ্থন মূল্যৰ বিলুপ্তিৰ কথা কোৱা হৈছে৷ বিজেপিৰ ভূতপূৰ্ব ৰাষ্ট্ৰীয় সম্পাদক নীতিন গাদকাৰীয়েও নূ্যনতম সমৰ্থন মূল্যক অৰ্থনীতিৰ বোজা আখ্যা দিছে যদিও অৰ্থনীতিবিদসকলৰ মতে ই কৃষকৰ বাবে আশীৰ্বাদহে৷ প্ৰধানমন্ত্ৰী  নৰেন্দ্ৰ মোদীয়েও ইয়াক বিলুপ্ত নহয় বুলি আশ্বাস দিছে যদিও ভৱিষ্যতে ই কি গতি লয়, সেয়া হ’ব লক্ষণীয়৷ আৰু নূ্যনতম সমৰ্থন মূল্যৰ বিলুপ্ত ঘটালে কৃষিভূমিত পুঁজিপতিৰ অবাধ লুণ্ঠন চলিব৷

মন কৰিবলগীয়া কথা যে ২০২০ চনৰ জুনতেই এখন অধ্যাদেশৰ জৰিয়তে এই বিধেয়ক অনাৰ বৈঠক হৈছিল, তাত শিৰোমণি আকালি দলৰ নেত্ৰী আৰু প্ৰাক্তন কেন্দ্ৰীয় মন্ত্ৰী হৰচিমৰত কৌৰ বাদল উপস্থিত আছিল৷ কিন্তু হঠাৎ বিধেয়কখনৰ বিৰুদ্ধে আন্দোলন সৰৱ হোৱাৰ সময়তেই মন্ত্ৰিত্বৰ পৰা পদত্যাগ যে নিৰ্বাচনী তৎপৰতা বা চমক, তাক বিচাৰ কৰিব জনসাধাৰণে৷

সৰ্বশেষত কওঁ, ১৯৫০ চনৰ পৰা বৰ্তমানলৈ খেতিয়কৰ উপাৰ্জন মাত্ৰ ২১গুণহে বৃদ্ধি পালে, কিন্তু চৰকাৰী কৰ্মচাৰীৰ বেতন ২০০-৩০০গুণ বৃদ্ধি হ’ল৷ এই যি অসমতা, তাক এই আইনসমূহ সংশোধনৰ জৰিয়তে পুনৰ বিচাৰ কৰা দৰকাৰ৷