এজন সাংবাদিকৰ কথাৰে...
ভাৰতীয় সংবিধানৰ ১৯[১][ক] অনুচ্ছেদৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি দেশৰ নাগৰিকে বাক্ আৰু প্ৰকাশৰ স্বাধীনতা লাভ কৰিছে৷ এই বাক্ আৰু প্ৰকাশৰ স্বাধীনতাই সংবাদমাধ্যমৰো স্বাধীনতা৷ ই অবাধ নহয়৷ সাংবাদিকসকল এই সংবাদ মাধ্যমৰ অন্যতম অংগ৷ সহজ অৰ্থত ক’বলৈ গ’লে তথ্য-প্ৰযুক্তিৰ এই যুগত দেশৰ প্ৰত্যেকজন নাগৰিকেই একোজন সাংবাদিক৷ বাক্ আৰু প্ৰকাশৰ স্বাধীনতাৰ দৃষ্টিভংগীৰে দেশৰ সকলো নাগৰিকেই সাংবাদিক৷ কিন্তু সাংবাদিক আৰু কৰ্মৰত সাংবাদিকৰ মাজত এটা সীমাৰেখা আছে৷ কৰ্মৰত সাংবাদিকসকল ভাৰতৰ বিভিন্ন আইনৰ অধীনত সংজ্ঞায়িত৷
তথ্য-প্ৰযুক্তিৰ বিকাশৰ লগে লগে আমাৰ সমাজত পূৰ্বৰ পৰা প্ৰচলিত সাংবাদিক শব্দটোৰ লগত এক নতুন সংযোজন ‘প’ৰ্টেল সাংবাদিক’৷ আজিৰ তাৰিখত সমাজত ‘প’ৰ্টেল সাংবাদিক’ৰ স্থিতি উলাই কৰিব নোৱাৰি৷ আজিৰ তাৰিখত ৰাজ্যখনৰ অধিকাংশ লোকৰ মাজত অধিত চৰ্চিত প্ৰশ্নটো হৈছে– ডিজিটেল মিডিয়া বা প’ৰ্টেলত জড়িত থাকি যিসকলে খবৰ সংগ্ৰহ কৰি জনতাৰ মাজলৈ প্ৰেৰণ কৰে, তেওঁলোক সাংবাদিক হয়নে নহয়৷ ৰাজ্যৰ মুখ্যমন্ত্ৰীয়ে প’ৰ্টেলৰ সাংবাদিকক উদ্দেশ্যি কৰা এটা মন্তব্যক কেন্দ্ৰ কৰি বিতৰ্কৰ সৃষ্টি হৈছে৷ এই সন্ধিক্ষণত আলোচনা কৰিব লগা বিষয়টো হ’ল– আমাৰ দেশত আইনে কৰ্মৰত সাংবাদিকৰ সংজ্ঞা সন্দৰ্ভত কি কৈছে৷ ডিজিটেল মিডিয়া বা প’ৰ্টেলত কাম কৰা সাংবাদিকক কৰ্মৰত সাংবাদিকৰ মৰ্যাদা দিছেনে নাই?
এতিয়া ফঁহিয়াই চোৱা যাওক আইনে কৰ্মৰত সাংবাদিকৰ আউটিলৈ কাক আনিছে? ভাৰতীয় সংসদে ১৯৫৫ চনত প্ৰণয়ন কৰা ‘কৰ্মৰত সাংবাদিক আৰু অন্যান্য বাতৰিকাকত কৰ্মচাৰীৰ চাকৰিৰ চৰ্ত আৰু অন্যান্য বিধিবিষয়ক আইন-১৯৫৫’ চমুকৈ, কৰ্মৰত সাংবাদিক আইন-১৯৫৫ৰ ২নং ধাৰাৰ ‘এফ’ উপধাৰাত কৰ্মৰত সাংবাদিকৰ সংজ্ঞাত উল্লেখ কৰা আছে যে যিজন লোকৰ প্ৰধান চখ বা অভিৰুচি হ’ল সাংবাদিক হোৱা [যিজন লোক এই অভিৰুচিমূলক কামৰ বাবে একাধিক বাতৰিকাকত প্ৰতিষ্ঠানৰ লগত পূৰ্ণকালীন বা অংশকালীনভাৱে নিযুক্ত] আৰু এই ব্যক্তিজন কাকতৰ এজন সম্পাদক, সম্পাদকীয় প্ৰবন্ধ লেখক, বাৰ্তা সম্পাদক, উপ-সম্পাদক, ৰিপ’ৰ্টাৰ, কৰেছপণ্ডেণ্ট, কাৰ্টুনিষ্ট, নিউজ ফটোগ্ৰাফাৰ আৰু আৰ্হিপাঠক হ’ব পাৰে৷
উল্লেখ্য, ১৯৫৫ চনৰ কৰ্মৰত সাংবাদিক আইনখন কেৱল বাতৰিকাকত আৰু বাতৰি অভিকৰণৰ সাংবাদিকৰ বাবেহে প্ৰযোজ্য৷ ২০২০ চনপৰ্যন্ত বৈদ্যুতিন আৰু ডিজিটেল মাধ্যমত নিযুক্ত সাংবাদিকৰ আইনগত মৰ্যাদা প্ৰতিষ্ঠাৰ বাবে কোনো আইন প্ৰণয়ন কৰা নাছিল৷
বিশ্বায়নৰ যুগত সংবাদ মাধ্যম কেৱল বাতৰিকাকত, বাতৰি অভিকৰণ, ৰেডিঅ’ আৰু চৰকাৰী টিভি চেনেলটোৰ মাজতে সীমাৱদ্ধ হৈ নাথাকিল৷ সমগ্ৰ দেশতে ব্যক্তিগত ছেটেলাইট চেনেল বা সহজ অৰ্থত বৈদ্যুতিন সংবাদ মাধ্যমৰ পয়োভৰ ঘটিল৷ পৰৱৰ্তী পৰ্যায়ত তথ্য-প্ৰযুক্তিৰ ব্যাপক প্ৰসাৰ আৰু ইণ্টাৰনেটৰ সুচল সৰবৰাহৰ ফলত ডিজিটেল মিডিয়া বা প’ৰ্টেল সংবাদ মাধ্যম সমাজত মূৰ দাঙি উঠিল৷ ইণ্টাৰনেট আৰু সামাজিক মাধ্যমৰ সহজলভ্য ক্ষেত্ৰসমূহে ডিজিটেল মিডিয়াক সাৰ-পানী যোগালে৷ কাজেই সাংবাদিকৰ সংখ্যাও বহুগুণে বৃদ্ধি পালে৷ ১৭ মাৰ্চত ‘দি ষ্টেটছমেন’ কাকতত প্ৰকাশিত এক পৰিসংখ্যামতে, বিশ্বৰ বৃহত্তম গণতন্ত্ৰ হিচাপে পৰিগণিত আমাৰ দেশত বিভিন্ন ভাষাত প্ৰকাশিত ১ লাখৰ অধিক বাতৰিকাকত, প্ৰায় ৪০০ ছেটেলাইট চেনেল, প্ৰায় ১ হাজাৰ সংবাদ প’ৰ্টেল, ৱাটছএপ চেনেল আৰু অন্যান্য ডিজিটেল মিডিয়া আছে৷ কাজেই ছপা আৰু বৈদ্যুতিন মাধ্যমৰ সমানেই ডিজিটেল মিডিয়ায়ো নিজৰ স্থান উলিয়াবলৈ সক্ষম হ’ল৷
সেয়েহে কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰে ছপা, বৈদ্যুতিন আৰু ডিজিটেল মিডিয়াক উদ্যোগ হিচাপে গণ্য কৰি ইয়াত নিয়োজিত সাংবাদিকক ‘কৰ্মৰত সাংবাদিক’ৰ সংজ্ঞালৈ আনিবৰ বাবে ১৯৫৫ চনৰ কৰ্মৰত সাংবাদিক আইনখনৰ বিভিন্ন ধাৰা আৰু উপধাৰা আনি ২০১৯ আৰু ২০২০ চনত সংসদে প্ৰণয়ন কৰা ৪খন মজুৰি সংহিতাত অন্তৰ্ভুক্ত কৰিলে৷ এই মজুৰি সংহিতা চাৰিখন হ’ল ক্ৰমে মজুৰি সংহিতা ২০১৯, বৃত্তিগত নিৰাপত্তা, স্বাস্থ্য আৰু কৰ্মৰ চৰ্ত সংহিতা-২০২০, ঔদ্যোগিক সম্পৰ্ক সংহিতা-২০২০, আৰু সামাজিক সুৰক্ষা সংহিতা-২০২০৷
এতিয়া বিশ্লেষণ কৰা যাওক ২০২০ চনত কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰে গেজেট অধিসূচনাযোগে বলৱৎ কৰা ‘বৃত্তিগত নিৰাপত্তা, স্বাস্থ্য আৰু কৰ্মৰ চৰ্ত সংহিতা-২০২০’ত কৰ্মৰত সাংবাদিকৰ সংজ্ঞাত কি উল্লেখ কৰিছে৷ এই সংহিতাৰ ২নং ধাৰাৰ ‘জেদ জেদ এম’ উপধাৰাত উল্লেখ আছে যে কৰ্মৰত সাংবাদিক মানে হ’ল এজন লোক যিজন লোকৰ প্ৰধান চখ বা অভিৰুচি হ’ল সাংবাদিক হোৱা আৰু যিজন লোক এই অভিৰুচিমূলক কাম সম্পাদন কৰিবৰ বাবে একাধিক বাতৰি প্ৰতিষ্ঠান, বৈদ্যুতিন মিডিয়া বা ডিজিটেল মিডিয়া যেনে বাতৰিকাকত, ৰেডিঅ’ আৰু আন মিডিয়াসদৃশ প্ৰতিষ্ঠানৰ লগত পূৰ্ণকালীন বা অংশকালীনভাৱে নিযুক্ত হৈ থাকে আৰু এই ব্যক্তিজন কাকতৰ এজন সম্পাদক, সম্পাদকীয় প্ৰবন্ধ লেখক, বাৰ্তা সম্পাদক, উপ-সম্পাদক, ফিচাৰ ৰাইটাৰ, ক’পী টেষ্টাৰ, ৰিপ’ৰ্টাৰ, কৰেছপণ্ডেণ্ট, কাৰ্টুনিষ্ট, নিউজ ফটোগ্ৰাফাৰ আৰু আৰ্হিপাঠক হিচােপ নিযুক্ত হৈ থাকিব পাৰে; কিন্তু পৰিচালনা, তত্ত্বাৱধায়ক বা প্ৰশাসনিক ক্ষমতাত থকা লোকসকল কৰ্মৰত সাংবাদিকৰ সংজ্ঞাত অন্তৰ্ভুক্ত নহ’ব৷
উল্লেখ্য, কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰে ৰূপায়ণ কৰা তথ্য-প্ৰযুক্তি আইন ২০০০ৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি প্ৰস্তুত কৰা ‘ইণ্টাৰমিডিয়াৰি গাইডলাইনছ এণ্ড ডিজিটেল মিডিয়া এথিক্স ক’ড ২০২১’ৰ ২নং ধাৰাৰ [আই] উপধাৰাত ডিজিটেল মিডিয়াৰ সংজ্ঞা দিছে এনেদৰে, ‘digital media’ means digitized content that can be transmitted over the internet or computer networks and includes content received, stored, transmitted, edited or processed by- (i) an intermediary or (ii) a publisher of news and current affairs content or publisher of online curated content.
উল্লেখ্য, ১৯৫৫ চনৰ কৰ্মৰত সাংবাদিক আইনখনৰ ৯নং ধাৰাৰ আধাৰত ন্যায়মূৰ্তি জি আৰ মাজিথিয়াৰ নেতৃত্বত গঠিত পৰিষদে দিয়া পৰামৰ্শাৱলীৰ ভিত্তিত কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰে ২০১১ চনত গেজেট অধিসূচনাযোগে কৰ্মৰত সাংবাদিকৰ পদসমূহ বহল পৰিসৰত সামৰি লয়৷ এই অধিসূচনাৰ ৰবি সূচীমৰ্মে গ্ৰুপ ৫১ ৩৩ নম্বৰত ৰিপ’ৰ্টাৰ আৰু ৩৬ নম্বৰত জাৰ্নেলিষ্ট বা কৰেছপণ্ডেণ্টৰ কৰ্মৰ সংজ্ঞা স্পষ্ট কৰি দিছে৷
এই সংজ্ঞামতে, ৰিপ’ৰ্টাৰ সেইজন যিজনে বাতৰি সংগ্ৰহ কৰি বাতৰিকাকত বা বাতৰি প্ৰতিষ্ঠানৰ নিৰ্ধাৰিত কেন্দ্ৰত উপস্থাপন কৰে৷ ইপিনে সাংবাদিক বা কৰেছপণ্ডেণ্ট সেইজনক কোৱা হয় যিজনে বাতৰি সংগ্ৰহ কৰি কোনো স্থানৰ পৰা ৱায়াৰলেছ, পোষ্ট বা অন্যান্য মাধ্যমত বাতৰিসমূহ কোনো বাতৰি প্ৰতিষ্ঠানলৈ প্ৰেৰণ কৰে৷
প্ৰণিধানযোগ্য যে ২০২০ চনৰ ‘বৃত্তিগত নিৰাপত্তা, স্বাস্থ্য আৰু কৰ্মৰ চৰ্ত সংহিতা’ই বহল পৰিসৰত কৰ্মৰত সাংবাদিকক সামৰি লোৱাত কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰে বিভিন্ন আইন আৰু নিয়মত সংশোধনী আনে৷ ইয়াৰ ফলত বাতৰিকাকত পঞ্জীয়নৰ বাবে ১৮৬৭ চনৰ পৰা বলৱৎ হৈ থকা ‘প্ৰেছ এণ্ড ৰেজিষ্ট্ৰেশ্বন অৱ বুকছ এক্ট’খন ‘প্ৰেছ এণ্ড ৰেজিষ্ট্ৰেশ্বন অৱ পিৰিঅ’ডিকেলছ্ এক্ট ২০২৩’ হিচাপে নতুন ৰূপ পায়৷
ছেটেলাইট চেনেলসমূহ পঞ্জীয়নৰ বাবে কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰে নিৰ্ধাৰণ কৰা ‘আপলিকিং আৰু ডাউনলিকিং গাইডলাইনছ-২০১১’, যিখনত ছেটেলাইট চেনেলত কাম কৰা কৰ্মৰত সাংবাদিকৰ কোনো সংজ্ঞাই নাছিল, সেইখনৰ ব্যাপক সংশোধন ঘটাই ‘আপলিকিং আৰু ডাউনলিকিং গাইডলাইনছ-২০২২’ নামকৰণ কৰি ২নং ধাৰাৰ ডব্লিউ উপধাৰাত কৰ্মৰত সাংবাদিক হিচাপে ‘বৃত্তিগত নিৰাপত্তা, স্বাস্থ্য আৰু কৰ্মৰ চৰ্ত সংহিতা-২০২০’ত নিৰ্ধাৰণ কৰা কৰ্মৰত সাংবাদিকৰ সংজ্ঞাকে গ্ৰহণ কৰিছে৷
সেইদৰে প্ৰেছ ইনফৰ্মেশ্বন ব্যুৰ’ই সাংবাদিকৰ অধিস্বীকৃতিৰ বাবে প্ৰস্তুত কৰা ‘দি চেণ্ট্ৰেল মিডিয়া একক্ৰেডিটেশ্বন গাইডলাইনছ-২০২২’ৰ চ্ছ্ৰ.চ্ছ্ৰ দফাত ‘নিউজ মিডিয়া অৰ্গেনাইজেশ্বন’ মানে বাতৰিকাকত, বাতৰি এজেঞ্চী, ছেটেলাইট নিউজ টিভি চেনেল, দূৰদৰ্শন নিউজ, ৰেডিঅ’ৰ বাতৰি বিভাগ আৰু এটা ডিজিটেল নিউজ প্ৰকাশনক নিৰ্ধাৰণ কৰিছে৷ সেইদৰে চ্ছ্ৰ.জ্জ দফাত ‘কৰ্মৰত সাংবাদিক’ৰ সংজ্ঞাত বৃত্তিগত নিৰাপত্তা, স্বাস্থ্য আৰু কৰ্মৰ চৰ্ত সংহিতা-২০২০’ত নিৰ্ধাৰণ কৰা কৰ্মৰত সাংবাদিকৰ সংজ্ঞাকে গ্ৰহণ কৰিছে৷
ওপৰৰ আলোচনাৰ পৰা এইটো স্পষ্ট হ’ল যে আজিৰ তাৰিখত ছপা, বৈদ্যুতিন আৰু ডিজিটেল সংবাদ মাধ্যম একোটা উদ্যোগ৷ এই তিনিওটা মাধ্যমৰ লগত জড়িত সকলো সাংবাদিকেই ‘কৰ্মৰত সাংবাদিক’৷ ৱেব মিডিয়া বা প’ৰ্টেলত নিয়োজিত সাংবাদিকো কৰ্মৰত সাংবাদিক৷ ই আইনসিদ্ধ৷ ইয়াত বিতৰ্কৰ অৱকাশ নাই৷
এতিয়া আলোচনা কৰিব লগা বিষয়টো হ’ল যে আমাৰ দেশত মিডিয়া প্ৰতিষ্ঠানৰ পঞ্জীয়নৰ প্ৰক্ৰিয়া কি বা কোন আইন আৰু নিয়মৰ আধাৰত বাতৰিকাকত, ছেটেলাইট নিউজ চেনেল আৰু ডিজিটেল মিডিয়া পঞ্জীয়ন হয়? উল্লেখ্য, যিকোনো মিডিয়াৰ পঞ্জীয়নৰ বিষয়টো সম্পূৰ্ণৰূপে কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰৰ অধীনত থাকে৷
বাতৰিকাকত এখনৰ পঞ্জীয়ন ‘প্ৰেছ এণ্ড ৰেজিষ্ট্ৰেশ্বন অৱ বুকছ এক্ট-১৮৬৭’ বৰ্তমান ‘প্ৰেছ এণ্ড ৰেজিষ্ট্ৰেশ্বন অৱ পিৰিঅ’ডিকেলছ এক্ট-২০২৩’ৰ অধীনত হয়৷
সেইদৰে ছেটেলাইট নিউজ চেনেল এটা পঞ্জীয়নভুক্ত হয় কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰে নিৰ্ধাৰণ কৰা ‘আপলিকিং এণ্ড ডাউনলিকিং গাইডলাইনছ-২০১১’ বৰ্তমান ‘আপলিকিং এণ্ড ডাউনলিকিং গাইডলাইনছ-২০২২’ৰ আধাৰত৷ উল্লিখিত আইন আৰু গাইডলাইনছৰ অধীনত পঞ্জীয়নভুক্ত বাতৰিকাকত বা পিৰিঅ’ডিকেলছ আৰু ছেটেলাইট চেনেলত নিযুক্ত সাংবাদিক এজন আইনগতভাৱে কৰ্মৰত সাংবাদিক৷ তেওঁ চৰকাৰীভাৱে অধিস্বীকৃত বা স্বীকৃত নহ’বও পাৰে৷
এতিয়া প্ৰশ্ন হ’ল, ডিজিটেল মিডিয়াৰ পঞ্জীয়নক লৈ৷ উল্লেখ্য, ডিজিটেল মিডিয়াৰ পৰিসৰ কেৱল ভাৰততে সীমাৱদ্ধ নহয়৷ ইয়াৰ পৰিসৰ সমগ্ৰ বিশ্ব৷ ডিজিটেল মিডিয়াৰ পঞ্জীয়নৰ প্ৰথম প্লেটফৰ্ম হ’ল ইণ্টাৰনেট৷ নিৰ্দিষ্ট মাচুল পৰিশোধ কৰি ইণ্টাৰনেটত ‘ডমেইন’ পঞ্জীয়ন কৰি ডিজিটেল মিডিয়াৰ কাম-কাজ কৰিব পাৰে৷ কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰৰ তথ্য আৰু সম্প্ৰচাৰ মন্ত্ৰণালয়ৰ ডিজিটেল মিডিয়া ডিভিজনৰ দ্বাৰা ৪ মে’ ২০২১ত প্ৰকাশিত ৰাজহুৱা জাননীৰ ৩নং দফাত এই কথা স্পষ্টকৈ উল্লেখ আছে যে ডিজিটেল মিডিয়া প্ৰকাশকৰ বাবে কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰৰ তথ্য আৰু সম্প্ৰচাৰ মন্ত্ৰণালয়ৰ পৰা আগতীয়া পঞ্জীয়নৰ প্ৰয়োজন নহয়৷ কিন্তু কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰে ৰূপায়ণ কৰা ‘তথ্য-প্ৰযুক্তি আইন ২০০০১ ওপৰত ভিত্তি কৰি প্ৰস্তুত কৰা ‘ইণ্টাৰমিডিয়াৰি গাইডলাইনছ এণ্ড ডিজিটেল মিডিয়া এথিক্স ক’ড ২০২১’ৰ ১৮নং ধাৰামৰ্মে ভাৰতত ডিজিটেল মিডিয়া আৰম্ভ কৰাৰ ৩০ দিনৰ ভিতৰত ডিজিটেল মিডিয়া প্ৰকাশকে নিৰ্ধাৰিত প্ৰ-পত্ৰত সবিশেষ জনাই কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰৰ তথ্য আৰু সম্প্ৰচাৰ মন্ত্ৰণালয়ত জমা দিব লাগিব৷ তেতিয়াহে সেই নিৰ্দিষ্ট ডিজিটেল মিডিয়া প্ৰকাশক তথ্য-প্ৰযুক্তি আইন ২০০০ আৰু ডিজিটেল মিডিয়া ইথিক্স ক’ড ২০২১ৰ আধাৰত দেশৰ ভূমিত সম্পূৰ্ণ আইনসিদ্ধ হ’ব আৰু সেই ডিজিটেল মিডিয়াত নিয়োজিত সাংবাদিক সকলো ‘বৃত্তিগত নিৰাপত্তা, স্বাস্থ্য আৰু কৰ্মৰ চৰ্ত সংহিতা-২০২০’ৰ ২নং ধাৰাৰ [জেদ জেদ এম] উপধাৰামৰ্মে কৰ্মৰত সাংবাদিক হিচাপে পৰিগণিত হ’ব৷
ওপৰৰ আলোচনাৰ পৰা এই বিষয়টো স্পষ্ট হ’ল যে বাতৰিকাকত, ছেটেলাইট নিউজ চেনেল আৰু ডিজিটেল নিউজ মিডিয়াত জড়িত প্ৰত্যেকজন সাংবাদিকেই কৰ্মৰত সাংবাদিক৷ ছপা, বৈদ্যুতিন আৰু ডিজিটেল মিডিয়াক লৈয়ে আমাৰ দেশৰ সংবাদ মাধ্যম৷ আজিৰ তাৰিখত ইটো সিটোৰ পৰিপূৰকহে৷ আমি বিভাজিত হোৱাৰ প্ৰয়োজন নাই৷
আমি কৰ্মৰত সাংবাদিকসকল আইনগতভাৱে সংজ্ঞায়িত৷ আমাৰ কেৱল সামাজিক মৰ্যাদাই নহয় আইনগত মৰ্যাদাও আছে৷ সংবিধান আৰু আইনৰ গণ্ডীত থাকিয়েই সাংবাদিকে কৰ্তব্য বা দায়িত্ব পালন কৰিবলৈ বাধ্য৷ বাক্ আৰু প্ৰকাশৰ ক্ষেত্ৰত এজন সাধাৰণ নাগৰিকৰ যিমানলৈকে অধিকাৰ আছে, সংবাদ মাধ্যম আৰু এজন কৰ্মৰত সাংবাদিকৰো সিমানেই অধিকাৰ বা ক্ষমতা আছে৷ গণতান্ত্ৰিক দেশ এখনৰ বিধানমণ্ডল, কাৰ্যপালিকা আৰু ন্যায়পালিকা যেনেকৈ দেশৰ জনতাৰ ওচৰত দায়বদ্ধ, তেনেকৈ সংবাদ মাধ্যমো দেশৰ জনতাৰ ওচৰতেই দায়বদ্ধ৷ সংবাদ মাধ্যমৰ অন্যতম অংগ সাংবাদিকসকল অবাধ স্বাধীনতা বা ক্ষমতাৰ অধিকাৰী নহয়৷ কৰ্তব্য বা দায়িত্ব অবিহনে অধিকাৰ বা স্বাধীনতা কেতিয়াও সম্পূৰ্ণ নহয়৷ স্বাধীনতা আৰু দায়িত্ব দুয়োটাই হাতত ধৰাধৰিকৈ আগবাঢ়ে৷ সাংবাদিকৰ যেনেকৈ লিখাৰ অধিকাৰ আছে, তেনেদৰে ব্যক্তি আৰু সমাজৰ প্ৰতি পালনীয় কৰ্তব্যও আছে৷
সাংবাদিকৰ অধিকাৰৰ ভিতৰত খবৰ সংগ্ৰহৰ স্বাধীনতা আৰু জনস্বাৰ্থত নিৰপেক্ষভাৱে লিখা বা প্ৰকাশৰ স্বাধীনতাই প্ৰধান৷ কৰ্মৰত সাংবাদিকসকল গণতন্ত্ৰৰ অতন্দ্ৰ প্ৰহৰী৷ কৰ্মৰত সাংবাদিেক দেশত কি ঘটি আছে সেইবোৰ নিৰীক্ষণ কৰি জনতাক জনাব লাগে, ৰাষ্ট্ৰক জনাব লাগে৷ প্ৰকৃত সত্য উন্মোচিত কৰিব লাগে৷ দেশৰ বিকাশৰ ক্ষেত্ৰত সংবাদ মাধ্যমে চৰকাৰ আৰু জনসাধাৰণৰ মাজত সেতু গঢ়িব লাগে৷ জনগণৰ কল্যাণতহে গণতন্ত্ৰৰ জয়গান৷
কিন্তু জনস্বাৰ্থৰ পৰিৱৰ্তে আইনৰ গণ্ডীৰ বাহিৰত উদ্দেশ্যপ্ৰণোদিতভাৱে আমি সংবাদ মাধ্যম আৰু ইয়াৰ অন্যতম অংগ কৰ্মৰত সাংবাদিকসকল অন্যদিশে গতি কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰিছোঁ নেকি? পৰ্যালোচনাৰ সময় সমাগত৷ অৱশ্যে এতিয়াও বহু কৰ্মৰত সাংবাদিক আছে যি কেৱল দেশৰ জনতাৰ প্ৰতি দায়বদ্ধ হৈ সত্য আৰু নিষ্ঠাৰে সংবাদ সেৱাত জড়িত হৈ আছে৷
এখন সমাজ সু-শৃংখলিতভাৱে পৰিচালিত হোৱাৰ স্বাৰ্থত যেনেদৰে কিছুমান সৰ্বজনগ্ৰাহ্য আচৰণবিধি প্ৰত্যেকজন নাগৰিকে মানি চলা উচিত, ঠিক তেনেদৰে সংবাদ-মাধ্যম আৰু সাংবাদিকৰ দায়বদ্ধতা আৰু বিশ্বাসযোগ্যতা অটুট ৰখাৰ স্বাৰ্থত সাংবাদিকসকলো কিছুমান আচৰণবিধিৰ মাজত থাকিবই লাগিব৷ এইটো অতি গৌৰৱৰ বিষয় যে পৃথিৱীৰ ৬০খন দেশত সাংবাদিকৰ কাৰণে আচৰণবিধি তৈয়াৰ হৈছে৷ এই আচৰণবিধি তেওঁলোকৰ ওপৰত জাপি দিয়া নাই৷ সাংবাদিকে নিজেই এই আচৰণবিধি তৈয়াৰ কৰি লৈছে৷ উল্লেখ্য, ভাৰতৰ কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰে ৰূপায়ণ কৰা ‘তথ্য-প্ৰযুক্তি আইন ২০০০ৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি প্ৰস্তুত কৰা ‘ইণ্টাৰমিডিয়াৰি গাইডলাইনছ এণ্ড ডিজিটেল মিডিয়া এথিক্স ক’ড ২০২১’ৰ বিভিন্ন দফাত আচৰণবিধিৰ বিষয়ে উল্লেখ কৰিছে৷ আদৰ্শ আচৰণবিধি প্ৰস্তুত কৰি তাক মানি নচলিলে আমাৰ দেশত সংবাদ মাধ্যম আৰু কৰ্মৰত সাংবাদিকৰ বিশ্বাসযোগ্যতা যে সৰ্বকালৰ বাবে অটুট থাকিব, তাক দৃঢ়তাৰে ক’ব নোৱাৰি৷ ১৯৮৩ চনৰ ৩ মে’ত বৰোদাত নিখিল ভাৰত সংবাদ পত্ৰ সন্মিলনে কৰ্মৰত সাংবাদিকৰ বাবে আচৰণ বিধিৰ এটা খচৰা তৈয়াৰ কৰে৷ আচৰণ বিধিৰ এই খচৰাটো ছপা, বৈদ্যুতিন আৰু ডিজিটেল মিডিয়া নিৰ্বিশেষে সকলো কৰ্মৰত সাংবাদিকৰ বাবে আজিও অতি প্ৰয়োজনীয় বুলি গণ্য কৰি তলত উল্লেখ কৰা হ’ল– [১] সাংবাদিকে নিজকে জনস্বাৰ্থৰ ট্ৰাষ্ট বুলি ভাবিব আৰু জনতাৰ স্বাৰ্থ ৰক্ষাৰ প্ৰতি আগ্ৰহ দেখুৱাব৷ [২] কৰ্তব্য পালনৰ ক্ষেত্ৰত সাংবাদিেক মৗলিক আৰু মানৱিক অধিকাৰক মূল্য দিব৷ ৰিপ’ৰ্ট আৰু মতামত প্ৰকাশৰ ক্ষেত্ৰত এই মূল্যবোধক ধৰি ৰখাটো আৱশ্যকীয় বুলি ভাবিব৷ [৩] যিবোৰ খবৰে দেশৰ ভিতৰত গুৰুতৰ আইন-শৃংখলা ভংগজনিত পৰিৱেশ সৃষ্টি কৰাৰ আশংকা থাকে, সেইবোৰ খবৰ সাংবাদিকে সংযত হৈ লিখিব লাগিব৷ [৪] কোনো খবৰ ভুল বুলি প্ৰমাণ হ’লে স্বেচ্ছাই তাৰ সংশোধন ছপাব, প্ৰকাশিত সংবাদৰ প্ৰতিবাদক গুৰুত্ব দিব৷ [৫]কৰ্মৰত সাংবাদিকে অসাংবাদিক উদ্দেশ্যত তেওঁলোকৰ সাংবাদিক পদমৰ্যাদা ব্যৱহাৰ কৰিব নোৱাৰিব৷ সাংবাদিকৰ ব্যক্তি স্বাৰ্থৰ কাৰণে কেতিয়াও বৃত্তি স্বাৰ্থক জলাঞ্জলি নিদিব৷ [৬] কোনো খবৰ ছপা বা ছপা বন্ধ কৰাৰ কাৰণে কোনো প্ৰলোভন বা ভেটীৰ হাত বাউলীত সঁহাৰি নিদিব৷ [৭] অন্যায়ভাৱে আন এজন সহকৰ্মী সাংবাদিকক তেওঁ জীৱিকাৰ পৰা বঞ্চিত নকৰিব৷ [৮] কোনো উৰাবাতৰিৰ ভিত্তিত বা সাধাৰণ আলোচনাৰ ভিত্তিত কাৰো ব্যক্তিগত জীৱন সম্পৰ্কে কিবা প্ৰকাশ কৰাটো বৃত্তিবিৰোধী কাম বুলি গণ্য কৰিব৷ আনকি কোনো ব্যক্তিৰ ব্যক্তিগত খবৰ যদি ছপাবলগীয়াও হয়, তেনেহ’লে সেয়াও যেন প্ৰকৃত জনস্বাৰ্থতেই ছপা হয়৷ [৯]পাপাচাৰ আৰু অপৰাধক প্ৰশ্ৰয় দিব পৰা কোনো খবৰ নছপাব৷
আহক আমি সকলোৱে মিলি দেশৰ জনতাৰ ওচৰত দায়বদ্ধ হৈ আমাৰ দেশৰ গণতন্ত্ৰ অধিক শক্তিশালী কৰোঁ৷